Luận văn thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở - Từ thực tiễn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ .............../............... ......./....... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA VŨ HOÀNG HIỆP PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ - TỪ THỰC TIỄN QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI, NĂM 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ .............../............... ......./....... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA VŨ HOÀNG HIỆP PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ - TỪ THỰC TIỄN QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Mã số: 60 38 01 02 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHAN VĂN HÙNG HÀ NỘI, NĂM 2017

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Vũ Hoàng Hiệp

LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, em xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới: Ban giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia cùng các thầy giáo, cô giáo đã trang bị những kiến thức quý báu và giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại Học viện Hành chính Quốc gia. Tiến sĩ Phan Văn Hùng, người thầy trực tiếp hướng dẫn khoa học, tận tình chỉ bảo, giúp đỡ em trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn. Gia đình, bạn bè đã động viên, khuyến khích em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thu thập tài liệu, số liệu để thực hiện luận văn. Trong quá trình thực hiện luận văn, mặc dù em đã rất cố gắng nhưng khó tránh khỏi luận văn còn những thiếu sót. Em kính mong nhận được những ý kiến đóng góp, chỉ dẫn quý báu của các thầy, các cô. Em xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Vũ Hoàng Hiệp

MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1.NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ .......................................................... 9 1.1. Thực hiện dân chủ cơ sở .................................................................... 9 1.2. Khái niệm, đặc điểm, nội dung, vai trò của pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở ........................................................................................... 17 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở và điều kiện bảo đảm thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở ....................... 28 CHƢƠNG 2.THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ........................................................... 37 2.1. Thực trạng pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở ............................ 37 2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội .............................................................. 50 CHƢƠNG 3.QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ TỪ THỰC TIỄN QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI .............................. 80 3.1. Quan điểm hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở .......... 80 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở ............ 84 3.3. Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở ............... 96 KẾT LUẬN .......................................................................................... 101 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................... 102 PHỤ LỤC 1 PHỤ LỤC 2

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT HĐND : Hội đồng Nhân dân UBND : Ủy ban Nhân dân MTTQ : Mặt trận Tổ quốc QCDC : Quy chế dân chủ BCĐ : Ban chỉ đạo TTND : Thanh tra Nhân dân DANH MỤC CÁC BẢNG / BIỂU ĐỒ Số hiệu bảng / biểu đồ Tên bảng / biểu đồ Trang Bảng 2.1 Tóm tắt nội dung Pháp lệnh 34/2007/PL-UBTVQH11 39 Bảng 2.2 Tổng hợp tình hình tổ chức hoạt động kiểm tra công tác thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở của BCĐ Quận, giai đoạn 2012 – 2016 56 Bảng 2.3 Số liệu thống kê công tác tiếp nhận và giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của Nhân dân tại các phường giai đoạn 2012 – 2016 62 Biểu đồ 2.4 Mức độ hiểu biết của người dân đối với Pháp lệnh 34/2007/PL-UBTVQH11 69 Biểu đồ 2.5 Xu hướng thay đổi các hoạt động sau khi thực hiện Pháp lệnh 34/2007/PL-UBTVQH11 71 Biểu đồ 2.6 Hiệu quả hoạt động giám sát của Ban thanh tra nhân dân và Ban giám sát đầu tư của cộng đồng 75

1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Dân chủ là một hình thức tổ chức thiết chế chính trị của xã hội, trong đó thừa nhận Nhân dân là nguồn gốc của quyền lực. Dân chủ là khát vọng vươn tới và là mục tiêu đấu tranh của xã hội loài người. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn xác định dân chủ xã hội chủ nghĩa vừa là mục tiêu vừa là động lực phát triển của xã hội. Đặc biệt, tại Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) của Đảng ta xác định: “Dân chủ gắn liền với kỷ luật, kỷ cương và phải được thể chế hóa bằng pháp luật, được pháp luật bảo đảm”. Chính vì vậy, xây dựng và thực hiện pháp luật dân chủ cơ sở là chủ trương quan trọng của Đảng và Nhà nước, có ý nghĩa đột phá để giải quyết nhiều vấn đề bức xúc liên quan đến quyền làm chủ của Nhân dân, củng cố hệ thống chính trị ở cơ sở. Dân chủ xã hội chủ nghĩa nói chung và dân chủ cơ sở nói riêng hiện nay không chỉ được khẳng định trong chủ trương của Đảng, mà còn được thể chế hóa và đảm bảo thực hiện thông qua Hiến pháp và hệ thống pháp luật của Nhà nước. Từ khi Đảng và Nhà nước ta ban hành chủ trương xây dựng và thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở ở xã, phường, thị trấn, cơ quan, tổ chức,…, đến nay, chúng ta đã triển khai thực hiện rộng khắp trong cả nước và thu được nhiều thành tựu quan trọng trên tất cả các mặt đời sống xã hội của đất nước. Việc triển khai xây dựng và thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở, đặc biệt là ở cấp xã, thời gian qua đã chứng tỏ đây là chủ trương đúng đắn, hợp lòng dân, đáp ứng được nhu cầu bức thiết và lợi ích to lớn của đông đảo quần chúng Nhân dân. Tuy nhiên, sau nhiều năm thực hiện, vẫn còn một số địa phương, đơn vị chưa có chuyển biến nhiều do nhận thức chưa đầy đủ, đúng đắn, thiếu trách nhiệm khi thực hiện trong một bộ phận cán bộ, đảng

2 viên và Nhân dân. Vì thế, chất lượng thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở bị hạn chế. Trước tình hình đó, vấn đề nghiên cứu pháp luật và thực tiễn thực hiện dân chủ cơ sở để đề xuất những giải pháp thích hợp, nhằm nâng cao chất lượng pháp luật về dân chủ cơ sở trở thành yêu cầu khách quan, cấp bách. Quận Thanh Xuân có vị trí nằm ở cửa ngõ phía Tây Nam của Hà Nội. Quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa làm cho các làng xã xưa của quận Thanh Xuân có những thay đổi mạnh mẽ, tác động không nhỏ đến mọi mặt đời sống của Nhân dân địa phương. Hiện tại trên địa bàn quận, các khu dân cư thuộc làng xã xưa đã trở thành những khu vực đan xen với các khu nhà lắp ghép, tập thể, nhà cao tầng khép kín tách biệt và các khu chung cư hiện đại. Với đặc điểm tình hình kinh tế - xã hội phức tạp đã dẫn đến đặc điểm thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở ở nơi đây có sự đan xen giữa đô thị và nông thôn. Cùng với các địa phương trong cả nước, việc xây dựng và thực hiện các quy định pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở trên địa bàn quận Thanh Xuân đã và đang góp phần tích cực, hiệu quả vào công tác xây dựng Đảng, chính quyền, khối đoàn kết Nhân dân địa phương. Bên cạnh đó, trải qua quá trình thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn quận cũng bộc lộ những mặt hạn chế cần phải nghiên cứu, làm sáng tỏ vấn đề để khắc phục. Vì vậy, nghiên cứu pháp luật và việc thực hiện pháp luật dân chủ cơ sở ở các phường trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội và phân tích để đưa ra các giải pháp hoàn thiện có ý nghĩa quan trọng trong sự nghiệp phát triển của một địa phương điển hình và trong sự nghiệp phát triển chung của đất nước. Từ những cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên, tác giả chọn đề tài: “Pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở - Từ thực tiễn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình, với mong muốn góp phần hoàn thiện chất lượng các quy định, việc thực hiện dân chủ cơ sở ở địa bàn nghiên cứu và nhân rộng ra các địa phương có đặc điểm tương đồng trong cả nước.

3 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Những nội dung liên quan đến vấn đề pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở nói chung và ở xã, phường, thị trấn nói riêng được nhiều nhà khoa học, những người làm công tác lý luận nghiên cứu ở nhiều khía cạnh, góc độ khác nhau được công bố dưới dạng đề tài khoa học, chuyên đề, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ và các bài báo đăng tải trên các tạp chí, sách, báo...., có thể kể đến một số công trình như: - Viện Chính sách công và Pháp luật – Viện Nhà nước và Pháp luật (Đồng chủ biên: GS.TSKH. Đào Trí Úc – PGS.TS. Trịnh Đức Thảo – TS. Vũ Công Giao – TS. Trương Hồ Hải, 2014), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về dân chủ trực tiếp, dân chủ cơ sở trên thế giới và ở Việt Nam (Kỷ yếu hội thảo), Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội. Cuốn sách gồm tập hợp những bài tham luận tại cuộc Hội thảo “Dân chủ trực tiếp, dân chủ cơ sở trên thế giới và ở Việt Nam”, trong đó, các tác giả đã chia sẻ kiến thức, thông tin và trao đổi, thảo luận về một loạt vấn đề lý luận, thực tiễn và các mô hình tổ chức thực hiện dân chủ trực tiếp, dân chủ cơ sở trên thế giới và ở Việt Nam, đồng thời đề xuất những quan điểm, giải pháp hoàn thiện khuôn khổ pháp luật và các cơ chế bảo đảm dân chủ trực tiếp và dân chủ cơ sở ở nước ta trong thời gian tới. - Viện Chính sách công và Pháp luật (Đồng chủ biên: GS.TSKH. Đào Trí Úc – TS. Vũ Công Giao, 2014), Dân chủ trực tiếp (Số tay IDEA Quốc tế), Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội. Cuốn sách nghiên cứu bốn cơ chế dân chủ trực tiếp cung cấp cho các cử tri nhiều cơ hội hơn khi tham gia vào các hoạt động của chính phủ của họ, đó là trưng cầu dân, sáng kiến của công dân, sáng kiến chương trình nghị sự và bãi miễn. Thông qua khảo sát phạm vi sử dụng bốn cơ chế đó tại một số quốc gia trên thế giới, cuốn sách cung cấp các khuyến nghị và bài học thực tiễn thành công nhất, đưa ra những phân tích quan trọng dành cho những người có thể đang xem xét áp dụng một hoặc

4 nhiều công cụ của dân chủ trực tiếp, hoặc cho những người có thể đang tìm cách làm cho các thể chế và quy trình hiện có hoạt động hiệu quả hơn. - Viện Chính sách công và Pháp luật (Đồng chủ biên: GS.TSKH. Đào Trí Úc – TS. Vũ Công Giao, 2014), Dân chủ ở cấp địa phương (Số tay IDEA Quốc tế), Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội. Cuốn sách nghiên cứu tập trung vào cấp quản trị thường bị bỏ qua - cấp địa phương – cấp gần gũi với người dân nhất. Cuốn sách khuyến khích mọi người xem xét lại một cách chi tiết về mục đích, hình thức, và bản chất của nền dân chủ địa phương trên thế giới, đồng thời cũng là để chia sẻ kinh nghiệm phổ biến và cung cấp những kiến thức một cách sâu rộng, dễ tiếp cận, rõ ràng và có sự sắp xếp cẩn thận. - Viện Khoa học pháp lý – Bộ Tư pháp, TS. Nguyễn Văn Hiển, 2014, Về thi hành Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn năm 2007, Nxb. Chính trị Quốc gia. Cuốn sách nghiên cứu thực trạng thi hành Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn nhằm phục vụ việc hoàn thiện thể chế pháp lý và nâng cao hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật về dân chủ ở xã, phường, thị trấn, đồng thời, khắc phục những hạn chế, bất cập trong tổ chức và hoạt động của các cấp chính quyền địa phương. - Đỗ Văn Dương, Thực hiện pháp luật về dân chủ ở xã, phường, thị trấn trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, Luận án tiến sĩ Luật, Hà Nội, 2014. Luận án nghiên cứu lý luận và thực tiễn thực hiện pháp luật về dân chủ ở xã, phường, thị trấn trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, từ đó nêu và đề xuất những quan điểm cơ bản và hệ thống giải pháp chủ yếu nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật về dân chủ ở xã, phường, thị trấn trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên hiện nay. - Nguyễn Hồng Chuyên, Thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luận án tiến sĩ Luật học, 2014, Hà Nội. Luận án làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và