Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Mùa thu trong thơ Xuân Diệu, Lưu Trọng Lư và Quách Tấn

9,249
571
111
70
Tay chèo buông nh lòng thôn n
Sóng gợn làn hương run bóng mơ.”
(Mộng Ngân Sơn)
Trong màn sương sớm m ảo, bướm đang lơ thơ bay trên những bông hoa
muống đã nở trng b. Nhng cô thôn n đang buông nhẹ tay chèo khiến cho
khung cảnh đang trở nên tĩnh lặng. Cnh vật nơi đây thật thanh thoát, nh nhàng,
nó như đưa người đọc vào trong gic mng. Qu tht phải là người có tm lòng
yêu thiên nhiên tha thiết, thi nhân mi viết lên được những câu thơ như vậy.
Trên con đường rng vng v, tri vàng nhng lá hng mai, vi tiếng ve
ngân lên da diết. Dường như tất c cnh vật đã nói lên nỗi lòng của nhà thơ, đó
là nim bâng khuâng, là ni nh quê hương da diết:
“Khp no hng mai lá tri vàng
Đàn ve dắng dỏi đón thu sang
Lòng ơi ch đêm trăng lạnh
Gic mộng da hương bướm phũ phàng”
(Thu sang - Đọng bóng chiu)
“Giấc mộng gia hương” mà hoa với đầy bướm lung linh tht lạc điệu, tht
ngơ ngác. Thi nhân mang theo giấc mộng tha hương thật tái tê cõi lòng. Nhng
cánh bướm lung linh kia li càng tr nên lạc điệu ngơ ngác. Trên bầu tri,
ánh trăng thì lạnh lòng không lắp được cho trăng quê, câu thơ vang lên
nhịp đập của bướm, th hin trong các ph âm m,n: “mộng gia hương, m
phũ phàng”. Trước khung cảnh thiên nhiên như vậy, nhà thơ đã cất lên tiếng
kêu: “chớ để đêm trăng lạnh”.
Bên cạnh đó, cảnh thu còn được phác tho thành bc tranh thy mc rt
nh nhàng:
70 Tay chèo buông nhẹ lòng thôn nữ Sóng gợn làn hương run bóng mơ.” (Mộng Ngân Sơn) Trong màn sương sớm mờ ảo, bướm đang lơ thơ bay trên những bông hoa muống đã nở trắng bờ. Những cô thôn nữ đang buông nhẹ tay chèo khiến cho khung cảnh đang trở nên tĩnh lặng. Cảnh vật nơi đây thật thanh thoát, nhẹ nhàng, nó như đưa người đọc vào trong giấc mộng. Quả thật phải là người có tấm lòng yêu thiên nhiên tha thiết, thi nhân mới viết lên được những câu thơ như vậy. Trên con đường rừng vắng vẻ, trải vàng những lá hồng mai, với tiếng ve ngân lên da diết. Dường như tất cả cảnh vật đã nói lên nỗi lòng của nhà thơ, đó là niềm bâng khuâng, là nỗi nhớ quê hương da diết: “Khắp nẻo hồng mai lá trải vàng Đàn ve dắng dỏi đón thu sang Lòng ơi chớ đêm trăng lạnh Giấc mộng da hương bướm phũ phàng” (Thu sang - Đọng bóng chiều) “Giấc mộng gia hương” mà hoa với đầy bướm lung linh thật lạc điệu, thật ngơ ngác. Thi nhân mang theo giấc mộng tha hương thật tái tê cõi lòng. Những cánh bướm lung linh kia lại càng trở nên lạc điệu và ngơ ngác. Trên bầu trời, ánh trăng thì lạnh mà lòng không bù lắp được cho trăng quê, câu thơ vang lên nhịp đập của bướm, thể hiện trong các phụ âm m,n: “mộng gia hương, bướm phũ phàng”. Trước khung cảnh thiên nhiên như vậy, nhà thơ đã cất lên tiếng kêu: “chớ để đêm trăng lạnh”. Bên cạnh đó, cảnh thu còn được phác thảo thành bức tranh thủy mặc rất nhẹ nhàng:
71
Tìm hoa cánh bướm xuyên rng
Hiu hiu bi phấn thơm lừng gió thu
Gió lồng hương trắng bến lau
Bóng chiu theo bóng thuyn câu vào bờ”.
(Theo tìm- Trăng hoàng hôn)
Những cánh bướm đang chăm chỉ đi tìm nhụy hoa để hút mt. Bui chiu
thu vi hiu hiu bi phn, với hương trắng bến lau, dường như tất c cnh vt
thiên nhiên cùng bóng chiều đang biến chuyn cùng bóng thuyn câu mà vào
b. Cnh vật nơi đây thật nh nhàng và êm ái, nó như đưa tâm hồn thi nhân tr
v thế gii ca s tĩnh lặng, thế gii ca thanh tnh.
Trong mt buổi trưa nng vàng rc rỡ, hoa thu đang tưng bừng n, hoa
thu còn thơm ánh nắng ca buổi trưa vàng, khiến cho lòng người vấn vương để
ri muôn nghìn xuân qua còn in bóng trong lòng giếng thm:
“Trưa vàng thơm ánh nắng
Trên màu hoa n thu
In sâu lòng giếng thm
Mươn nghìn xuân thâm u”.
(Giọt trăng)
Thi nhân còn nghe được mùi thơm của ánh nng, qu tht phi người
có khu giác tinh tế, nhà thơ mới cm nhận được điều đó. Cái giếng thâm u đã
chứa bao mùa xuân qua đi, mùa thu còn có dòng sông, h c, có bóng tri, có
cánh bướm và hàng dương giọt nng:
“Đôi bờ thu ngâm biếc
Thăm thẳm bóng trời xưa
Cánh bướm b hương động
71 “Tìm hoa cánh bướm xuyên rừng Hiu hiu bụi phấn thơm lừng gió thu Gió lồng hương trắng bến lau Bóng chiều theo bóng thuyền câu vào bờ”. (Theo tìm- Trăng hoàng hôn) Những cánh bướm đang chăm chỉ đi tìm nhụy hoa để hút mật. Buổi chiều thu với hiu hiu bụi phấn, với hương trắng bến lau, dường như tất cả cảnh vật thiên nhiên cùng bóng chiều đang biến chuyển cùng bóng thuyền câu mà vào bờ. Cảnh vật nơi đây thật nhẹ nhàng và êm ái, nó như đưa tâm hồn thi nhân trở về thế giới của sự tĩnh lặng, thế giới của thanh tịnh. Trong một buổi trưa nắng vàng rực rỡ, hoa thu đang tưng bừng nở, hoa thu còn thơm ánh nắng của buổi trưa vàng, khiến cho lòng người vấn vương để rồi muôn nghìn xuân qua còn in bóng trong lòng giếng thẳm: “Trưa vàng thơm ánh nắng Trên màu hoa nở thu In sâu lòng giếng thẳm Mươn nghìn xuân thâm u”. (Giọt trăng) Thi nhân còn nghe được mùi thơm của ánh nắng, quả thật phải là người có khứu giác tinh tế, nhà thơ mới cảm nhận được điều đó. Cái giếng thâm u đã chứa bao mùa xuân qua đi, mùa thu còn có dòng sông, hồ nước, có bóng trời, có cánh bướm và hàng dương giọt nắng: “Đôi bờ thu ngâm biếc Thăm thẳm bóng trời xưa Cánh bướm bờ hương động
72
Hàng dương giọt nng chiều”.
(Git nng)
Tt c đều là cnh thiên nhiên, song li ngp tràn tình yêu bi vì:
“Đôi bờ thu ngâm biếc”.
(Git nng)
“Thu ngậm biếc, thu ca tình yêu, thu mang sc màu tình yêu. Cánh
m b hương động đây cảnh va thc, va o, đây mộng và thực đan
xen, hòa quyn vào nhau gi lên mt bc tranh thiên nhiên tuyệt đẹp. Cánh
m chính là cnh thc, còn b hương ở đây chỉ là tưởng tượng, là trong mơ.
Đôi bờ thu còn là đôi mắt ca giai nhân, vì vy cnh vt trong mùa thu có
c h xanh biếc chính cnh thc. trong trẻo như câu thơ của thi nhân
Yên Đổ trong bài Thu điếu:
“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
Mt chiếc thuyn câu bé to teo
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí
Lá vàng trước gió kh đưa vèo”.
(Thu điếu)
“Git nng đây thật trong tro, nó cha chan hạnh phúc sinh động và đầy sc
sng ca tình yêu, giống như những git nng trong bài Mt buổi trưa mùa thu.
Thi nhân đã diễn t thâm thúy cái du dàng, trong sut của vườn thu, ca
h thu, nhc thu và tình thu:
“Gió tự đâu về? thổi đến mô?
My cành sao rng bóng hoa nô
Đây vài giọt nh rơi mưa lá,
Đó một màu im tri nng h
72 Hàng dương giọt nắng chiều”. (Giọt nắng) Tất cả đều là cảnh thiên nhiên, song lại ngập tràn tình yêu bởi vì: “Đôi bờ thu ngâm biếc”. (Giọt nắng) “Thu ngậm biếc, là thu của tình yêu, thu mang sắc màu tình yêu. Cánh bướm bờ hương động ở đây là cảnh vừa thực, vừa ảo, ở đây mộng và thực đan xen, hòa quyện vào nhau gợi lên một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp. Cánh bướm chính là cảnh thực, còn bờ hương ở đây chỉ là tưởng tượng, là trong mơ. Đôi bờ thu còn là đôi mắt của giai nhân, vì vậy cảnh vật trong mùa thu có nước hồ xanh biếc chính là cảnh thực. Nó trong trẻo như câu thơ của thi nhân Yên Đổ trong bài Thu điếu: “Ao thu lạnh lẽo nước trong veo Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo Sóng biếc theo làn hơi gợn tí Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo”. (Thu điếu) “Giọt nắng” ở đây thật trong trẻo, nó chứa chan hạnh phúc sinh động và đầy sức sống của tình yêu, giống như những giọt nắng trong bài Một buổi trưa mùa thu. Thi nhân đã diễn tả thâm thúy cái dịu dàng, trong suốt của vườn thu, của hồ thu, nhạc thu và tình thu: “Gió tự đâu về? thổi đến mô? Mấy cành sao rụng bóng hoa nô Đây vài giọt nhẹ rơi mưa lá, Đó một màu im trải nắng hồ
73
Tóc vướng hơi hương vườn thúy liu
Lòng nương tiếng địch bến vi lô
Trưa bồng lai kh rung rinh biếc
Nghiêng c hn thu xung lng l”.
(Mt buổi trưa mùa thu- Mùa c đin)
Cnh vt mùa thu thật mơ mộng, thi nhân đang chìm đm vào khung cnh
mùa thu tuyệt đẹp ấy. dường như ánh nắng ca buổi trưa chưa kịp làm tan nhng
giọt sương đang lung linh trên nhng chiếc lá. Nhng cây liễu đang trải dài
những mái tóc thướt tha, như đang nghiêng mình xuống b h.Tt c đang
to nên hn thu lng l. Qu tht cnh vt đây thật đắm say lòng người.
Đặc biệt, thi nhân đã tả ớc đi của thi gian trên vết thương của cành
cây, cánh nhn lạc đàn dừng chân nghỉ, gió mưa khắc sâu dn trên nhng chiếc
móng.
“Rng thu sng sót mt cành xuân
Nhn lạc đàn qua tạm ngh chân
Móng nhn vô tình in du vết
Gió mưa ngày một khc sâu dần”.
(Sng sót- Đọng bóng chiu)
Chúng ta thy rng thi nhân phi mt con mt tinh anh mi nhn xét
được như thế. Dấu chân chim đó cũng là vết thương tâm của bao mùa thu đi qua
trái tim cùa thi nhân.
Thi nhân còn đưa chúng ta đến vi mt mùa thu huyn ảo, đến vi nhng
ánh đèn lung linh:
73 Tóc vướng hơi hương vườn thúy liễu Lòng nương tiếng địch bến vi lô Trưa bồng lai khẽ rung rinh biếc Nghiêng cả hồn thu xuống lững lờ”. (Một buổi trưa mùa thu- Mùa cổ điển) Cảnh vật mùa thu thật mơ mộng, thi nhân đang chìm đắm vào khung cảnh mùa thu tuyệt đẹp ấy. dường như ánh nắng của buổi trưa chưa kịp làm tan những giọt sương đang lung linh trên những chiếc lá. Những cây liễu đang trải dài những mái tóc thướt tha, nó như đang nghiêng mình xuống bờ hồ.Tất cả đang tạo nên hồn thu lững lờ. Quả thật cảnh vật ở đây thật đắm say lòng người. Đặc biệt, thi nhân đã tả bước đi của thời gian trên vết thương của cành cây, cánh nhạn lạc đàn dừng chân nghỉ, gió mưa khắc sâu dần trên những chiếc móng. “Rừng thu sống sót một cành xuân Nhạn lạc đàn qua tạm nghỉ chân Móng nhọn vô tình in dấu vết Gió mưa ngày một khắc sâu dần”. (Sống sót- Đọng bóng chiều) Chúng ta thấy rằng thi nhân phải có một con mắt tinh anh mới nhận xét được như thế. Dấu chân chim đó cũng là vết thương tâm của bao mùa thu đi qua trái tim cùa thi nhân. Thi nhân còn đưa chúng ta đến với một mùa thu huyền ảo, đến với những ánh đèn lung linh:
74
“Thoảng tiếng chuông chùa vng
Bóng đèn khuya rung rinh
Nao nao lòng giếng qunh
Hơi thu tràn hư linh”.
(Thâm u- Mộng Ngân Sơn)
ờng như hơi thu đã tràn khắp không gian, thi nhân lắng nghe văng
vẳng đâu đây có tiếng chuông chùa vng li.
Trong không gian thu lnh, cnh vật dường như cũng lạnh lo, héo tàn:
“Thu lạnh mướp tàn hoa
ờn không ong bướm hoa
Song khuya ngi xếp sách
Sương óng giọt trăng tà.
(Giọt trăng)
Cái lnh của mùa thu đến làm cho cánh hoa mướp tàn phai, bướm tìm hoa
n không, màu vàng của hoa mướp đã không còn. Cảnh vt tht bun
bã, thi nhân tưởng tượng nước mt ứa như sương “sương óng giọt trăng tà”.
Bên cnh không gian thu lnh là không gian thu mun với hiên trưa nắng
m và không khí tht thanh bình, tht an nhàn:
“Nng vàng sưởi ấm hiên trưa
Võng gai ko kt nằm đưa tuổi già
(Thu mun)
Mây ngàn vng tiếng chim ca
Du trong thu mun vẫn là xuân xanh”.
(Trăng hoàng hôn)
74 “Thoảng tiếng chuông chùa vọng Bóng đèn khuya rung rinh Nao nao lòng giếng quạnh Hơi thu tràn hư linh”. (Thâm u- Mộng Ngân Sơn) Dường như hơi thu đã tràn khắp không gian, thi nhân lắng nghe văng vẳng đâu đây có tiếng chuông chùa vọng lại. Trong không gian thu lạnh, cảnh vật dường như cũng lạnh lẽo, héo tàn: “Thu lạnh mướp tàn hoa Vườn không ong bướm hoa Song khuya ngồi xếp sách Sương óng giọt trăng tà. (Giọt trăng) Cái lạnh của mùa thu đến làm cho cánh hoa mướp tàn phai, bướm tìm hoa ở vườn không, mà màu vàng của hoa mướp đã không còn. Cảnh vật thật buồn bã, thi nhân tưởng tượng nước mắt ứa như sương “sương óng giọt trăng tà”. Bên cạnh không gian thu lạnh là không gian thu muộn với hiên trưa nắng ấm và không khí thật thanh bình, thật an nhàn: “Nắng vàng sưởi ấm hiên trưa Võng gai kẽo kẹt nằm đưa tuổi già (Thu muộn) Mây ngàn vọng tiếng chim ca Dẫu trong thu muộn vẫn là xuân xanh”. (Trăng hoàng hôn)
75
Còn tuyt vời hơn khi buổi trưa nắng m, thi nhân đang tưởng tượng đang
nm trên chiếc võng đung đưa, chiếc võng đã đưa thi nhân chìm trong giấc
mng vi ngàn tiếng chim ca. Dù tuổi đã già, nhưng đối vi thi nhân nó vn mãi
mãi là xuân xanh. Không gian mùa thu ấy như đưa chúng ta trở v vi nim tin
và hi vng ca mt thi tui tr. Chính vì vậy, thi nhân đã khẳng định rng,
là thu muộn nhưng vẫn mãi là xuân xanh.
Trong không gian mùa thu, không th thiếu được ánh trăng, từ lâu trăng
đã trở thành một người bn tri âm, tri k của thi nhân. Dưới con mt ca thi
nhân, trăng thu nơi xứ l tht mông lung, xao xuyến:
“Bến l thu bay lá rợp đường
Khôn tìm gic mng ẩn canh sương
T thơ gió lật trăng bên gối
Giếng ngọt vườn quê gi nh thương”.
ng bóng chiu)
Thu đến dường như thu bay rợp đường giữa canh sương, cnh vt, đã đưa
c chân phiêu lưu của thi nhân tr v với “giếng ngọt vườn quê” v li vi
nhng gn gụi,thân thương nhất. Ni nh ấy còn được th hin qua tiếng
chuông chùa cnh bến sông:
“Tng git châu rơi mắt m hin
Mừng con lưu lạc tr đoàn viên
Neo thu bến tnh b sương sóng
In bóng chùa xa trăng nửa hiên”.
(Đọng bóng chiu)
Mùa thu bao gi cũng là mùa của s ly biệt, và ánh trăng đây cũng chỉ
còn là na hiên. Cuộc đoàn viên y còn gp tr ngi, còn bến tnh mà sao bây
75 Còn gì tuyệt vời hơn khi buổi trưa nắng ấm, thi nhân đang tưởng tượng đang nằm trên chiếc võng đung đưa, chiếc võng đã đưa thi nhân chìm trong giấc mộng với ngàn tiếng chim ca. Dù tuổi đã già, nhưng đối với thi nhân nó vẫn mãi mãi là xuân xanh. Không gian mùa thu ấy như đưa chúng ta trở về với niềm tin và hi vọng của một thời tuổi trẻ. Chính vì vậy, thi nhân đã khẳng định rằng, dù là thu muộn nhưng vẫn mãi là xuân xanh. Trong không gian mùa thu, không thể thiếu được ánh trăng, từ lâu trăng đã trở thành một người bạn tri âm, tri kỉ của thi nhân. Dưới con mắt của thi nhân, trăng thu nơi xứ lạ thật mông lung, xao xuyến: “Bến lạ thu bay lá rợp đường Khôn tìm giấc mộng ẩn canh sương Tờ thơ gió lật trăng bên gối Giếng ngọt vườn quê gợi nhớ thương”. (Đọng bóng chiều) Thu đến dường như lá thu bay rợp đường giữa canh sương, cảnh vật, đã đưa bước chân phiêu lưu của thi nhân trở về với “giếng ngọt vườn quê” về lại với những gì gần gụi,thân thương nhất. Nỗi nhớ ấy còn được thể hiện qua tiếng chuông chùa cạnh bến sông: “Từng giọt châu rơi mắt mẹ hiền Mừng con lưu lạc trở đoàn viên Neo thu bến tạnh bờ sương sóng In bóng chùa xa trăng nửa hiên”. (Đọng bóng chiều) Mùa thu bao giờ cũng là mùa của sự ly biệt, và ánh trăng ở đây cũng chỉ còn là nửa hiên. Cuộc đoàn viên ấy còn gặp trở ngại, còn bến tạnh mà sao bây
76
gi vẫn còn sương sóng, để cho git l m già vẫn còn rơi theo tiếng chuông
khuya.
Thi nhân càng ngắm trăng, càng uống rượu, li càng nh nhung, điều đó
không làm vơi đi nỗi su nh quê hương của mình. Mc lúc này thi nhân
đang nằm trong bnh vin:
“Đơn chiếc tình quê trúc rũ thềm
Thu v nâng gót cánh hương đêm
Xanh tràn bóng vin mây ngân hán
Lnh ngm lòng men gió nguyt thềm”.
(Thu bên thềm độc m)
người hòa đồng mt thiết vi thiên nhiên mi cnh sc ca thiên
nhiên biến thành mt trng thái ca tâm hn ngh . Điều đó th hin rõ trong
bài thơ Đối cnh, in trong tp Đọng bóng chiu:
“Sân hoa phơi phới mưa hoàng cúc
Thuyền có hiu hiu gió Bích đầm
Nâng chén hương pha trà độc m
Lng nhìn thu cnh ửng thu tâm”.
i cnh)
Cảnh trong thơ cảnh thc, mùa thu hoa cúc n vàng trong mưa, do đó
có tên “mưa hoàng cúc”. Vào mỗi bui chiu trong gió thu nhè nh, nhng chiếc
thuyn con ch c cho ngựa đang nối tiếp nhau đi vào đm cp bến ch Nha
Trang. Trong bui chiều nên thơ y, thuyền đi dưới mưa thu như cnh trong bc
tranh thy mc. Khung cảnh thiên nhiên nên thơ quá, gi cho thi nhân nhng
tình cm thật êm đềm. Qua bài thơ, ta có thể nhn thy rằng thi sĩ có nhng rung
cm rt chân thật, nhà thơ đã hòa chung thu cảnh với thu tâm, để ct lên nhng
76 giờ vẫn còn sương sóng, để cho giọt lệ mẹ già vẫn còn rơi theo tiếng chuông khuya. Thi nhân càng ngắm trăng, càng uống rượu, lại càng nhớ nhung, điều đó không làm vơi đi nỗi sầu nhớ quê hương của mình. Mặc dù lúc này thi nhân đang nằm trong bệnh viện: “Đơn chiếc tình quê trúc rũ thềm Thu về nâng gót cánh hương đêm Xanh tràn bóng viện mây ngân hán Lạnh ngấm lòng men gió nguyệt thềm”. (Thu bên thềm độc ẩm) Là người hòa đồng mật thiết với thiên nhiên và mỗi cảnh sắc của thiên nhiên biến thành một trạng thái của tâm hồn nghệ sĩ. Điều đó thể hiện rõ trong bài thơ Đối cảnh, in trong tập Đọng bóng chiều: “Sân hoa phơi phới mưa hoàng cúc Thuyền có hiu hiu gió Bích đầm Nâng chén hương pha trà độc ẩm Lặng nhìn thu cảnh ửng thu tâm”. (Đối cảnh) Cảnh trong thơ là cảnh thực, mùa thu hoa cúc nở vàng trong mưa, do đó có tên “mưa hoàng cúc”. Vào mỗi buổi chiều trong gió thu nhè nhẹ, những chiếc thuyền con chở cỏ cho ngựa đang nối tiếp nhau đi vào đầm cập bến chợ Nha Trang. Trong buổi chiều nên thơ ấy, thuyền đi dưới mưa thu như cảnh trong bức tranh thủy mặc. Khung cảnh thiên nhiên nên thơ quá, gợi cho thi nhân những tình cảm thật êm đềm. Qua bài thơ, ta có thể nhận thấy rằng thi sĩ có những rung cảm rất chân thật, nhà thơ đã hòa chung thu cảnh với thu tâm, để cất lên những
77
câu thơ tuyệt bút. Nhng cảnh thu đầy cảm xúc đã làm ng lên nét thu tâm ca
thi nhân, khi thi nhân tht lên;
“Khi buồn ta ca trông ngàn biếc
Mây ráng chiu thu ngọn gió đưa”.
i cnh)
Lúc này thu cnh và thu tâm của thi nhân đã thc s hòa quyn làm mt.
Thi nhân đem tình cảm ca mình gi vào cnh vt và dùng cảnh để nói lên tình
thì thi nhân đã gửi cho đời mt tâm s:
Đời người ngày mt phấn hương
Đời ta ngày một gió sương một nhiu
Ao thu lai láng dáng chiu
Lửng lơ nhuộm thm cánh diều lưng mây”.
i ta Giàn hoa lý)
Bao mùa thu qua đi, để li trong lòng thi nhân từng đợt lá rơi, hết sương
rơi rồi trăng tàn, thi nhân phải tìm đến gió và hương để làm khuây kha tâm hn
mình:
“Xưa tiễn thu đi chiếc lá hng
Nay thu v với bóng trăng trong
Sương qua hoa biết tình thu trượng
ợn gió đưa hương ấp lòng”.
(Tình thu- Đọng bóng chiu)
Và tm lòng ca thi nhân được din t như giọt sương rơi rụng trên lan
can:
77 câu thơ tuyệt bút. Những cảnh thu đầy cảm xúc đã làm ửng lên nét thu tâm của thi nhân, khi thi nhân thốt lên; “Khi buồn tựa cửa trông ngàn biếc Mây ráng chiều thu ngọn gió đưa”. (Đối cảnh) Lúc này thu cảnh và thu tâm của thi nhân đã thực sự hòa quyện làm một. Thi nhân đem tình cảm của mình gửi vào cảnh vật và dùng cảnh để nói lên tình thì thi nhân đã gửi cho đời một tâm sự: “Đời người ngày một phấn hương Đời ta ngày một gió sương một nhiều Ao thu lai láng dáng chiều Lửng lơ nhuộm thắm cánh diều lưng mây”. (Đời ta – Giàn hoa lý) Bao mùa thu qua đi, để lại trong lòng thi nhân từng đợt lá rơi, hết sương rơi rồi trăng tàn, thi nhân phải tìm đến gió và hương để làm khuây khỏa tâm hồn mình: “Xưa tiễn thu đi chiếc lá hồng Nay thu về với bóng trăng trong Sương qua hoa biết tình thu trượng Mượn gió đưa hương ấp ủ lòng”. (Tình thu- Đọng bóng chiều) Và tấm lòng của thi nhân được diễn tả như giọt sương rơi rụng trên lan can:
78
“Lng l cây sương trở gió ngàn
Trăng tà đôi giọt rng lan can
Chùa xa riêng cảm đêm thu quạnh
Vn k ngân đưa giấc mộng tàn”.
(Giao cm - Đọng bóng chiu)
Tình thu còn man mác và lan tràn như hoa cúc giữa sương đêm:
“Giếng cúc đôi nhành thu nhậm hương
Đôi nhành trăng nở mộng đêm sương
Giò đây bến l người năm ngoái
Lng l thuyn quê ch nh thương”.
(Giếng cúc Đọng chiu bun)
Tht ra tình cm mà thi nhân dành cho mùa thu tht tha thiết, dường như
con thuyn không sao tr hết được th tình cm thiêng liêng y. Trong không
gian thu, ch thiên nhiên và ánh trăng, thi nhân còn miêu tả c côn trùng gia
mùa thu:
Mây chiu thu mong manh
c h thu long lanh
Chung lòng sen n trng
Con chàng hiu lưng xanh”.
(Mộng Ngân Sơn)
Đó là bức tranh thy mc của người ha sỹ, đó là sự du dàng thanh thoát
ca thiên nhiên. Trong bui chiu thu mong manh, những đóa sen đang đua
nhau n trng gia h thu trong xanh. Vi tâm hồn thanh thoát như trời thu, con
chàng hiu xám xịt đang ngồi ung dung trong lòng sen trng.
78 “Lặng lẽ cây sương trở gió ngàn Trăng tà đôi giọt rụng lan can Chùa xa riêng cảm đêm thu quạnh Vần kệ ngân đưa giấc mộng tàn”. (Giao cảm - Đọng bóng chiều) Tình thu còn man mác và lan tràn như hoa cúc giữa sương đêm: “Giếng cúc đôi nhành thu nhậm hương Đôi nhành trăng nở mộng đêm sương Giò đây bến lạ người năm ngoái Lặng lẽ thuyền quê chở nhớ thương”. (Giếng cúc – Đọng chiều buồn) Thật ra tình cảm mà thi nhân dành cho mùa thu thật tha thiết, dường như con thuyền không sao trở hết được thứ tình cảm thiêng liêng ấy. Trong không gian thu, chỉ có thiên nhiên và ánh trăng, thi nhân còn miêu tả cả côn trùng giữa mùa thu: “Mây chiều thu mong manh Nước hồ thu long lanh Chung lòng sen nở trắng Con chàng hiu lưng xanh”. (Mộng Ngân Sơn) Đó là bức tranh thủy mạc của người họa sỹ, đó là sự dịu dàng thanh thoát của thiên nhiên. Trong buổi chiều thu mong manh, những đóa sen đang đua nhau nở trắng giữa hồ thu trong xanh. Với tâm hồn thanh thoát như trời thu, con chàng hiu xám xịt đang ngồi ung dung trong lòng sen trắng.
79
Đó còn hình ảnh cánh qu đang bay rộn ràng trong bui chiu thu tàn,
ni buồn như xâm chiếm c không gian:
“Nng nht chiu thu qu rn ràng
Sầu vương lau lách lạnh thm hoang
Tro tàn thư viện duyên ngao ngán
Đá nát hoàng cung bước ng ngàng”.
(Tiếng vàng khô)
Tác gi đã mượn hình nh, âm thanh con qu để din t ni bun mênh
mông, trước cái hoang tàn ca cung đình sụp đổ vi thi gian. Trong bui chiu
thu mênh mông, thi nhân còn bt gp nhng con chun chuồn đang nhởn n
bay:
“Nng nhạt ánh sương mờ
Chun chun bay nhởn nhơ
Chung đoàn con bướm trng
Tri lạnh cánh bơ vơ”.
(Mộng Ngân Sơn)
Nhng con vt gia khung cnh thiên nhiên qua con mt của nhà thơ,
cũng chỉ l mt biến thái ca tâm tình tác gi. Thi nhân ly hình nh ca chun
chun nhởn nhơ bay cùng đàn bưm trắng đang bơ vơ giữa bui chiu thu nng
nhạt để nói lên tâm trng, nói lên nỗi lòng ưu của mình trước cnh phn hoa
đô hội. Chúng ta càng đồng tình vi Fenelon mà ca ngi Quách Tấn: “Thi nhân
đã trao linh hồn và tâm tính cho vn vật. Trong thơ của ông, vn vật đều có tình
cm, vn vật đều trao tình cm cho bn, thm chí cây c cũng làm cho bạn động
lòng”[20.108].
79 Đó còn là hình ảnh cánh quạ đang bay rộn ràng trong buổi chiều thu tàn, nỗi buồn như xâm chiếm cả không gian: “Nắng nhạt chiều thu quạ rộn ràng Sầu vương lau lách lạnh thềm hoang Tro tàn thư viện duyên ngao ngán Đá nát hoàng cung bước ngỡ ngàng”. (Tiếng vàng khô) Tác giả đã mượn hình ảnh, âm thanh con quạ để diễn tả nỗi buồn mênh mông, trước cái hoang tàn của cung đình sụp đổ với thời gian. Trong buổi chiều thu mênh mông, thi nhân còn bắt gặp những con chuồn chuồn đang nhởn nhơ bay: “Nắng nhạt ánh sương mờ Chuồn chuồn bay nhởn nhơ Chung đoàn con bướm trắng Trời lạnh cánh bơ vơ”. (Mộng Ngân Sơn) Những con vật giữa khung cảnh thiên nhiên qua con mắt của nhà thơ, cũng chỉ lả một biến thái của tâm tình tác giả. Thi nhân lấy hình ảnh của chuồn chuồn nhởn nhơ bay cùng đàn bướm trắng đang bơ vơ giữa buổi chiều thu nắng nhạt để nói lên tâm trạng, nói lên nỗi lòng ưu tư của mình trước cảnh phồn hoa đô hội. Chúng ta càng đồng tình với Fenelon mà ca ngợi Quách Tấn: “Thi nhân đã trao linh hồn và tâm tính cho vạn vật. Trong thơ của ông, vạn vật đều có tình cảm, vạn vật đều trao tình cảm cho bạn, thậm chí cây cỏ cũng làm cho bạn động lòng”[20.108].