Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Kinh tế ở huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng từ năm 1986 đến năm 2016

13 trữ lượng ước tính khoảng 380 triệu m 3 đá vôi, 33 triệu m 3 si-líc và 360 triệu m 3 sét. Hiện trên địa bàn huyện Thủy Nguyên có 36 đơn vị khai thác đá, gồm 7 HTX và 21 doanh nghiệp, năng lực khai thác, chế biến ước đạt 2.300 ngàn m 3 /năm. Tuy nhiên chỉ có 12 tổ chức được cấp phép khai thác với tổng công suất khai thác 1.050,5 ngàn m 3 / năm. Sản lượng khai thác đá vôi hàng năm trên địa bàn huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2005 -2008 dao động từ 2,2 đến 2,5 triệu m 3 /năm [14]. Ngoài khoáng sản, huyện Thủy Nguyên còn có nguồn tài nguyên du lịch. Quá trình hoạt động của vỏ Trái đất để lại trên địa bàn huyện Thuỷ Nguyên nhiều hang động kỳ thú mà hiện nay vẫn còn giữ nguyên vẻ hoang sơ ban đầu. Hầu hết các hang động ở đây đều có độ dài trên dưới 200m, trong đó, có một số hang động là di tích lịch sử như: Hang Lương, ở giáp xã Lưu Kiếm và Gia Minh; hang Vua ở xã Minh Tân. Đây là những hang còn ghi dấu chiến công oanh liệt của nhà Trần trong trận thuỷ chiến năm 1288 chống quân Nguyên trên sông Bạch Đằng. Ở phía Bắc của huyện còn có một số các hang động tập trung như: hang Vải, hang Ma, hang Sộp, hang Sơn, hang Đốc Tít, hang Gỗ,... sẽ là những điểm có thể khai thác phục vụ du lịch, thu hút các du khách.Cảnh quan sinh thái: huyện Thuỷ Nguyên có khá nhiều cảnh quan đẹp, trong đó phải kể đến hồ sông Giá, sông Hòn Ngọc. Với lợi thế ven biển, Thủy Nguyên còn tiềm năng tài nguyên biển - với ngư trường khai thác chính là Vịnh Bắc Bộ, huyện Thủy Nguyên nói riêng và thành phố Hải Phòng nói chung có tiềm năng lớn về tài nguyên biển. Về cơ bản, vùng biển Thủy Nguyên có chung đặc điểm với đặc điểm của vùng biển Hải Phòng: biển nông, đáy biển thấp và khá bằng phẳng, chủ yếu là cát bùn do 5 cửa sông chính đổ ra biển. Thủy Nguyên tiếp giáp biển qua hai cửa biển Nam Triệu và cửa Cấm.Vùng biển Hải Phòng là một trong những khu vực có tính đa dạng sinh học cao. Những nghiên cứu gần đây đã thống kê được 124 loài cá biển thuộc 89 giống nằm trong 56 họ phân bố ở vùng biển Hải Phòng. Các họ phong phú về số lượng loài là cá Khế (Carangidae) với 9 loài; họ cá Liệt (Leiognathidae) với 8 loài; họ cá đù (Sciaenidae) đã bắt gặp 7 loài; họ cá bàng chài (Labridae) bắt gặp 6 loài và họ cá bống (Gobiidae) bắt gặp 5 loài. Có 15 họ có số lượng loài từ 2 đến 4 loài. Trong các năm 2003 và 2004, Đỗ Văn Khương và nhóm nghiên cứu đã khảo sát thành phần loài hải sản ở vùng biển Hải

14 Phòng và đã xác định được 215 loài và nhóm loài hải sản thuộc 72 họ khác nhau.Trong đó có 173 loài cá, 26 loài giáp xác, 14 loài động vật thân mềm và 2 loài sam biển. Cá rạn san hô chiếm ưu thế với 79 loài thuộc 58 giống nằm trong 37 họ cá khác nhau. Các họ cá biển bắt gặp nhiều là cá khế, cá bống, cá hồng, cá phèn, cá lượng, cá chai, cá đù, cá mối và cá trích. Ngoài ra còn có một số đối tượng có giá trị kinh tế cao như tôm he, mực nang, mực ống và cua bơi. Nguồn lợi hải sản ở vùng biển Hải Phòng mang đặc điểm nguồn lợi hải sản vịnh Bắc Bộ, với thành phần loài phong phú và không có loài hoặc nhóm loài chiếm ưu thế tuyệt đối trong thành phần sản lượng khai thác [5, tr .10]. 1.2. Dân cư và nguồn lao động Thủy Nguyên là vùng đất có đồng bằng, đồi, núi, sông, biển được hình thành sớm nên suốt chiều dài lịch sử, từ thời tiền sử đến thời hiện đại, luôn là điểm tụ cư của người dân các nơi đến sinh cơ lập nghiệp. Lớp cư dân gốc (Người Việt cổ) được phản ánh khá rõ trong các di tích khảo cổ Tràng Kênh, Việt Khê. Di chỉ Tràng Kênh (Minh Đức) thuộc văn hóa Phùng Nguyên với niên đại cách nay khoảng 3.400 năm và di chỉ Việt Khê (Phù Ninh) thuộc văn hóa Đông Sơn có niên đại cách nay khoảng 2.400 năm. Kết quả khai quật các di chỉ khảo cổ đã khẳng định “Con người Thủy Nguyên đã cùng sinh trưởng, tồn tại và phát triển với con người khắp mọi miền của đất nước và dựng lên Nhà nước Văn Lang của Vua Hùng” [31]. Như vậy, cho đến đầu công nguyên, ở Thủy Nguyên có 2 lớp người Tràng Kênh và Việt Khê kế tiếp nhau sinh sống. Cùng với cư dân Cái Bèo (Cát Bà) và Núi Voi (An Lão) là những lớp người bản địa và cổ nhất Hải Phòng. Khi đồng bằng dần dần được hình thành, người dân bản địa và dân cư ở các nơi khác di cư đến đã tiến hành khai phá và mở rộng địa bàn cư trú. Trong quá trình tồn tại và phát triển, cư dân Thủy Nguyên đã kiến tạo được một nền văn hóa vừa mang bản sắc chung của cư dân văn hóa nông nghiệp song có những nét riêng đặc sắc của cư dân vùng ven biển. Theo khảo cổ học và các di chỉ còn lại ở Bảo Tàng Hải Phòng, thì từ xa xưa, cư dân Việt cổ thuộc di chỉ Tràng Kênh (Việt Khê) đã biết thể hiện tư duy nghệ thuật của mình trên đồ gốm, đồ đồng và đồ trang sức bằng đá. Họ biết định cư ở các hang động núi đá vôi, họ biết khai thác các nguồn lợi tự nhiên như sông, biển...

15 Dưới chế độ phong kiến, Thủy Nguyên là vùng đất được các triều đại thực hiện chính sách di dân đến để khai hoang, lấn biển, tạo lực lượng để bảo vệ vùng phên dậu của đất nước.Cư dân Thủy Nguyên hiện nay có nguồn gốc từ nhiều tỉnh, miền trong nước như: Lạng Sơn, Phú Thọ, Sơn Tây, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hà Nội, Hải Dương, Thái Bình, Nam Định, Quảng Ninh…Tuy thành phần dân cư đa dạng, song cộng đồng dân cư Thủy Nguyên luôn nêu cao tinh thần đoàn kết để xây dựng và phát triển Thủy Nguyên ngày càng giàu đẹp, văn minh. Về đời sống của cư dân huyện Thủy Nguyên xưa, sách Lịch triều Hiến chương loại chí ghi: “Dân ở ven sông biển phần lớn làm nghề nấu muối, đánh cá; dân ở ven chân núi phần nhiều săn bắn và đốt than”. [31]. Sách Đồng Khánh dư địa chí mô tả: “Đàn ông thì cày ruộng, đàn bà thì dệt vải, siêng năng công việc làm ăn, ăn mặc thì tiết kiệm, giản dị. Số người làm thợ và đi buôn cũng có nhưng không nhiều.” [31]. Thời cận hiện đại, là địa bàn kề sát đô thị - cảng biển Hải Phòng, đầu mối giao thông nối đồng bằng sông Hồng với vùng mỏ, nối thành phố cảng với vùng trung du, miền núi phía Bắc, Thủy Nguyên tiếp tục trở thành điểm đến của nhiều người. Thủy Nguyên hình thành các khu công nghiệp, đô thị, thu hút lực lượng lao động đông đảo. Một bộ phận không nhỏ trong số đó cũng đã chọn Thủy Nguyên là quê hương mới. Ngay từ rời rừng núi xuống dồng bằng ven biển, với vùng đất đầy tiềm năng đã sớm dẫn đến việc phân công lao động trong nội bộ dân cư. Có bộ phận dân cư chuyên trồng trọt, chăn nuôi, có bộ phận đánh cá, khai thác đá làm đồ mỹ nghệ, vật liệu xây dựng, nghề thủ công đan thuyền nan, đóng thuyền gỗ, đan lát đồ đánh bắt bắt thủy sản. Khi kinh tế phát triển, do nằm trên các dòng sông lớn, các chợ hình thành (Mỹ Giang, chợ Sưa, chợ Tổng, Trịnh Xá) dẫn đến một bộ phận dân cư làm thương mại. Sống trên vùng đất có ưu thế “mở” giao lưu và đa dạng của thiên nhiên, nên người Thủy Nguyên cũng kiếm sống bằng nhiều nghề như trồng trọt, đi biển, buôn bán, làm gốm, đúc, rèn, khai thác đá… họ có nhiều tập tục đẹp về tín ngưỡng, tôn giáo và văn nghệ dân gian của người Việt cổ như có tín ngưỡng sùng bái tự nhiên, tục thờ cúng tổ tiên, thờ các anh hùng dân tộc. Ngoài ra cư dân còn biết tiếp thu những nét văn hóa từ bên ngoài như đạo phật, đạo thiên chúa…

16 Dân cư của Thuỷ Nguyên là một cộng đồng gồm dân địa phương và dân từ nơi khác di cư đến sinh sống ở đây được diễn ra từ rất sớm, nên dân cư Thủy Nguyên phong phú, đa dạng, nhiều thành phần, hình thành nên tính cách con người Thủy Nguyên rất riêng “Mạnh bạo, thẳng thắn, kiên nghị có khả năng ứng xử nhạy bén, chịu khó tu luyện trong nghề nghiệp, học hành”. Khi kinh tế Thủy Nguyên có bước tăng trưởng, cùng với chuyển dịch cơ cấu kinh tế là dân cư tăng. Dân số trung bình Thủy Nguyên đã tăng liên tục từ 283.289 người (năm 2000) lên 299.752 người (năm 2006). Mật độ dân số đạt khoảng 1235 người/km 2 , tỷ lệ dân số tự nhiên 0,95%. Theo báo cáo điều tra dân số năm 2005 thì dân số của huyện Thủy Nguyên là 294.401 người. Dân số của Thuỷ Nguyên phân bố không đều, thị trấn Núi Đèo là nơi có mật độ dân số cao nhất của huyện 3765 người/km2, Gia Minh là xã có mật độ dân số thấp nhất 371 người/km2. Cơ cấu dân số theo lãnh thổ, thị trấn 5,2%, nông thôn 94,8%. Tỷ lên dân số lao động đang làm việc tại các ngành kinh tế trong đó lao động nông nghiệp chiếm 78%, lao động công nghiệp và xây dựng là 11,8% và lao động trong ngành dịch vụ là 10,2%. Thu nhập bình quân tháng của người lao động đạt ở mức khá 750.000 đ/tháng (năm 2005) [18]. Thủy Nguyên không chỉ là vùng đất “địa linh “mà còn là cái nôi của nhiều nhiều “nhân kiệt”, nhân dân có truyền thống hiếu học, thông minh. Theo thống kê thời phong kiến cả huyện có 18 vị đỗ đạt làm quan, tiêu biểu như Lê Ích Mộc. Ngày nay trong nhân dân cũng có nhiều người đỗ đạt cao, có học hàm học vị trong nghiên cứu khoa học, các cấp bậc cao trong các lĩnh vực. Như vậy chất lượng lao động ở Thủy Nguyên không chỉ kế thừa truyền thống của cha ông như cần cù sáng tạo, tinh thần tự lực tự cường trong sản xuất và phát triển kinh tế mà còn được phát triển trong điều kiện mới. Chất lượng lao động chủ yếu ở Thủy Nguyên những năm trước đây.(từ năm 1986 đến năm 2000) là lao động phổ thông, số lao động được đào tạo chiếm 18 - 20% số lao động đang làm việc trong các ngành kinh tế, trong đó các ngành công nghiệp truyền thống đúc đồng, gang, khai thác đá… khá phát triển đang từng bước vươn lên đạt trình độ cao của quốc gia và quốc tế. Trong những năm gần đây (từ năm 2000 đến năm 2016) Thuỷ Nguyên đã thực hiện tốt công tác dân số kế hoạch hoá gia đình, tỷ lệ tăng tự nhiên đã giảm mạnh từ 1,15% ở năm 2000 xuống còn 0,79% vào

17 năm 2005 [5, tr 45]. Hiện nay trên toàn huyện đã phổ cập tiểu học và trung học cơ sở. Các biện pháp nhằm nâng cao dân trí đã được các cấp, các ngành, các đoàn thể quan tâm và phát triển mạnh mẽ.Trình độ dân trí được nâng lên, trình độ của lực lượng lao động cũng có những bước tiến vượt bậc. Lao động có trình độ (từ bậc THPT trở lên đến Đại học) chiếm 57,8% số người lao động trong các ngành kinh tế, chính trị [5, tr. 98]. Nguồn lao động có trình độ là nguồn lao động chất lượng cũng góp phần không nhỏ cho sự thu hút nguồn vốn đầu tư bên ngoài vào các khu công nghiệp trên địa bàn huyện. Theo kết quả Tổng điều tra về lực lượng lao động trên địa bàn Thủy Nguyên trong 7 ngày có 171.364 người từ 15 tuổi trở lên đang làm việc chiếm tỷ lệ 72,39% trong tổng dân số từ 15 tuổi trở lên, trong đó: Lao động ngành nông nghiệp chiếm tỷ lệ cao nhất (43,72%), tiếp đến là các ngành công nghiệp (20,33%) và thương nghiệp (11,89%). Có 10.016 người tình trạng thất nghiệp, trong đó, chiếm nhiều nhất là độ tuổi từ 20 đến 24 tuổi, chủ yếu là sinh viên, học sinh mới ra trường chưa có việc làm. Cũng theo kết quả Tổng điều tra, có tổng số 54.461 người không hoạt động kinh tế trong 7 ngày, trong đó, số người đang đi học là 24.956 người (chiếm 44,2% trong tổng số người không làm việc trong 7 ngày), tập trung nhiều vào độ tuổi 15-19, là độ tuổi của học sinh phổ thông [18]. Bảng 1.1: Dân số huyện Thuỷ Nguyên những năm 1998 - 2005 Chỉ tiêu (Đơn vị: người) 1998 Số lượng 2000 Số lượng 2005 Số lượng Tổng dân số Trong đó: - Nam - Nữ 282.520 100 139.282 49,3 143.238 50,7 283.289 100 140.320 49,2 143.969 50,8 294.401 100 144.612 49,1 149.789 50,9 2.Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên 1.15 0.92 0.79 1.12 0.82 0.76 1.05 0.82 0.71 3.Cơ cấu dân số theo lãnh thổ - Thành thị - Nông thôn 14.126 5 268.394 95 14.667 5,0 278.668 95,0 15.179 5,2 279.222 94,8 (Nguồn:[9], [10], [11]) Trong những năm từ 1998 đến 2005, khoảng cách chênh lệch giới tính nam- nữ ở huyện là không nhiều, tỷ lệ tăng dân số tự nhiên giảm dần theo năm, tỷ lệ dân số thành thị so với tổng dân số trung bình của huyện hầu như ít thay đổi qua từng

18 năm (chỉ dao động trong khoảng 5,0 - 6,0%). Đây là chỉ tiêu phản ánh trình độ đô thị hoá của huyện còn ở mức thấp so với các nơi khác của vùng đồng bằng sông Hồng, mặc dù Thuỷ Nguyên là huyện có điều kiện để đô thị hoá. Số nhân khẩu trong độ tuổi lao động của huyện đến năm 2005 là 148.966 người (chiếm 50,6%) dân số. Trong đó số lao động đang làm việc trong các ngành kinh tế của huyện là: 120.016 người chiếm 41% dân số. Những năm trước đây lao động của huyện chủ yếu tham gia sản xuất nông nghiệp chiếm 78% so với số lao động đang làm việc trong các ngành kinh tế. Nhưng hiện nay chuyển dịch sang lao động làm việc ở các khu công nghiệp của huyện chiếm 48% số lao động của huyện Bảng 1.2: Cơ cấu lao động trong các ngành kinh tế các năm 1998 – 2005 Đơn vị: Người Các ngành kinh tế 1998 2000 2005 Số lượng Tỷ lệ Số lượng Tỷ lệ Số lượng Tỷ lệ - Nông - lâm - ngư 10086087 88,7% 94600843 81,7% 93619780 78% - Công nghiệp - xây dựng 8295474 7,3% 9899177 8,6% 14171 118 11,8% - Dịch vụ 4.5637 56 4% 11230080 9,7% 12225202 10,2% Tổng số 113710100 100% 11573010 0 100% 120016 100 100% (Nguồn: [9], [10], [11]) Cùng với sự gia tăng dân số, lượng lao động sẽ ngày càng tăng. Trong những năm 2000 - 2005, Thuỷ Nguyên đã thực hiện chương trình giải quyết việc làm cho người lao động, bình quân hàng năm huyện đã tạo được 9000 - 10.000 chỗ làm việc mới cho người lao động. Trong cơ cấu lao động theo các ngành sản xuất, ta thấy số lượng lao động nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn (78% năm 2005), nó thể hiện sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện còn chưa mạnh, mức độ phát triển đô thị còn hạn chế trong những năm qua. Nhưng từ 2006 đến năm 2016 do sự chuyển dịch cơ

19 cấu kinh tế, việc hình thành các khu công nghiệp trên địa bàn huyện đã thu hút lượng lao động lớn vào làm việc, đẩy mạnh tốc độ đô thị hóa và tăng nguồn thu nhập của người lao động huyện Thủy Nguyên. Vấn đề giải quyết việc làm cho nhân dân trên địa bàn huyện bước đầu được thực hiện, có những thành tựu đáng kể. Kết quả Tổng điều tra cũng cho thấy trong tổng số lao động có việc làm thì có 0,61% là những người lãnh đạo các cấp và đơn vị; 6,76% là các nhà chuyên môn bậc cao và bậc trung, nhân viên dịch vụ và bán hàng chiếm tỷ trọng tương đối lớn (14,26%) và lao động thủ công (16,03%). Lao động giản đơn có số lượng đông nhất (38,02%), tập trung chủ yếu trình độ chưa qua đào tạo chuyên môn kỹ thuật trung bình và cao đang được đặt ra hết sức cấp bách. Trình độ chuyên môn được đào tạo của lao động trong các đơn vị kinh tế, hành chính sự nghiệp Trong lực lượng lao động của các cơ sở kinh tế, hành chính, sự nghiệp của huyện, lao động chưa qua đào tạo chiếm tỷ lệ là 33,48%, so với cả nước là 35,7%. Số lao động đã được đào tạo nhưng chưa có chứng chỉ là 17,07%, trình độ sơ cấp chiếm 10,09%, trình độ trung cấp 19,78%, cao đẳng là 5,05%, trình độ đại học chiếm tỷ lệ 12,83%, trên đại học chiếm 0,23%. Tỷ lệ lao động được đào tạo từ đại học trở lên trong những ngành du lịch cao hơn so với ngành sản xuất [12]. Điều này thể hiện rõ nhất trong khu vực hành chính, sự nghiệp: Tỷ lệ lao động có trình độ đại học là 46,12%, trên đại học là 1,07%, phần lớn tập trung ở ngành hoạt động chuyên môn và khoa học công nghệ, dịch vụ hành chính và hỗ trợ, hoạt động của Đảng Cộng sản, tổ chức chính trị xã hội, giáo dục - đào tạo, nghệ thuật, giải trí... Đối với khu vực sản xuất, tỷ lệ đại học trong các doanh nghiệp là 11,09%, trên đại học là 0,12%, khu vực cá thể trình độ đại học chỉ chiếm 1,25%, trên đại học là 0,09%. Trong khi đó, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo là ngành cần đội ngũ lao động có trình độ đào tạo cao thì chỉ có 7,14% số lao động có trình độ từ đại học trở lên và có tới 28,65% số lao động chưa qua đào tạo hoặc đã qua đào tạo nhưng không được cấp chứng chỉ [12]. Điều này đã phần nào lý giải sản phẩm hàng hóa sản xuất chưa có tính cạnh tranh cao trong khu vực và chưa đáp ứng nhu cầu lao động có trình độ cao cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Trong các cơ sở sản xuất kinh doanh cá thể, tỷ lệ lao động chưa được đào tạo còn khá cao, chiếm 62,34% tổng số lao động

20 của khu vực này và chiếm 51,3% tổng số lao động chưa được đào tạo của tổng thể các đơn vị kinh tế, hành chính sự nghiệp. Xét theo nhóm tuổi, có sự khác nhau về cơ cấu giữa các loại hình cơ sở kinh tế, hành chính sự nghiệp, trong đó, lực lượng lao động trẻ từ 15 - 34 tuổi chiếm tỷ trọng cao nhất tới 50,5%. Nhóm 15-34 tuổi chiếm 61,39% lao động của khu vực doanh nghiệp, trong khi các đơn vị hành chính sự nghiệp, nhóm lao động có độ tuổi từ 35-55 chiếm tỷ trọng cao nhất: 54,02%, đồng thời khu vực này cũng cho thấy sự trẻ hóa lực lượng khi tỷ lệ của nhóm tuổi 15-34 tăng so với trước. Lao động của khu vực cá thể, nhìn chung trong độ tuổi từ 15-34 là 28,39%, độ tuổi 35-55 là 61,75%. Số lao động có độ tuổi trên 60 chỉ chiếm 1,39% tổng số lao động, trong đó, chủ yếu làm việc ở các cơ sở tôn giáo và một số ít làm ở các cơ sở sản xuất kinh doanh cá thể [14]. Hiện nay, lực lượng lao động nước ngoài trên địa bàn là rất lớn, tập trung chủ yếu vào các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI): Nhiệt điện Hải Phòng I, II, Khu công nghiệp VSIP (chủ yếu là người Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapo...). Nhiệt điện có gần 1.000 lao động người Trung Quốc. Tuy nhiên so với yêu cầu của sự phát triển kinh tế thì dân cư và trình độ lao động của dân cư cần được nâng cao Vì vậy, vấn đề đặt ra đối với huyện, đó là phải có kế hoạch đào tạo lại, đào tạo mới nguồn lao động thì mới có thể đáp ứng được yêu cầu phát triển của nền kinh tế thị trường trong giai đoạn thực hiện công nghiệp hoá và hiện đại hoá, và sự chuyển dịch trong nền kinh tế của Hải Phòng nói chung và huyện Thuỷ Nguyên nói riêng. 1.3. Cơ sở hạ tầng Bốn yếu tố của cơ sở hạ tầng là “Điện - Đường- Trường- Trạm” được chính quyền Thành Phố Hải Phòng và Ủy ban nhân dân huyện Thủy nguyên chú trọng xây dựng cho huyện Thủy Nguyên. Ngoài ra còn có các yếu tố khác tạo nên sự đồng bộ về cơ sở hạ tầng, tạo điều kiện cho kinh tế phát triển như hệ thống chợ, trung tâm mua sắm… Do bao quanh địa bàn huyện là các con sông như Sông Đá Bạc - Bạch Đằng, sông bắt nguồn từ Mạo Khê, Đông Triều (Quảng Ninh) đổ ra biển tại cửa Nam Triệu. Sông có bề rộng tăng dần về phía biển, chỗ rộng nhất là 1.000 m, chỗ hẹp nhất là 100

21 m, chiều rộng trung bình là 300 m; Sông Cấm - sông Kinh Thầy, sông nối liền giữa sông Kinh Môn và biển, khi đến cống Hạ Đoạn (quận Hải An) có một nhánh chảy vào sông Bạch Đằng; sông có chiều rộng trung bình 550m; Sông Giá: là nhánh của sông Kinh Thầy, bắt đầu từ cống Phi Liệt kết thúc tại cống Minh Đức là sông thiên nhiên, sông đó được chống thâm nhập mặn bằng đập Minh Đức. Hệ thống sông Hòn Ngọc (bao gồm: sông Hòn Ngọc, sông Sau, sông Trịnh). Hiện tại sông Giá hoạt động như hồ chứa nước, có các cống thoát nước và đầu mối cung cấp nguồn, do vậy sông Giá còn có tên gọi là hồ Đà Nẵng, hay hồ sông Giá. Đây là nguồn nước ngọt cho cho các nhà máy nước phục vụ nước sinh hoạt các xã phía Nam huyện. Cùng với hệ thống các con sông lớn là hệ thống kênh cấp I, II: kênh Đầm 3 xã, kênh Phiến Bạt, kênh Thủy Triều, kênh Thủy Đường, kênh Chu, kênh Trung Hà. Các công trình thủy lợi được xây dựng để phục vụ cho tưới tiêu đồng ruộng được xây khắp các xã của huyệnThủy Nguyên: Công trình đầu mối cống tưới chính: cống An Sơn 1; cống An Sơn 2; cống Phi Liệt; cống Ngọc Khê; cống Cao Kênh; cống Phù Ninh. Các cấp chính quyền của huyện cũng quan tâm đến việc xây dựng hệ thống các con đê để ngăn nước mặn vào đồng ruộng, tránh thiên tai... như đê tả sông Cấm, đê hữu sông Đá Bạc, đê tả sông Thải, đê hữu sông Bạch Đằng, đê hữu sông Kinh Thầy. Hầu hết các công trình trong hệ thống thuỷ lợi huyện Thuỷ Nguyên được bố trí hợp lý, phù hợp với từng vùng sản xuất Đây là nguồn nước cho các nhà máy nước phục vụ nước sinh hoạt các xã phía Nam huyện. Kết cấu hạ tầng trước hết là giao thông, điện, cấp và thoát nước, bưu chính - viễn thông,... có ảnh hưởng rất lớn tới sự hình thành, tồn tại và phát triển của các hoạt động kinh tế, trong đó giao thông vận tải là yếu tố quan trọng nhất. . Hệ thống giao thông vận tải phát triển mạnh về số lượng và chất lượng, đáp ứng nhu cầu vận chuyển hàng hoá và phục vụ nhu cầu đi lại của nhân dân. Bên cạnh đó, công tác quản lý phương tiện, giải toả hành lang an toàn giao thông được tăng cường, thường xuyên thực hiện chế độ duy tu, sửa chữa hệ thống đường sá, xây dựng cầu cống, cầu Hoàng Văn Thụ, cầu Bính, cầu Kiền, cầu Đá Bạc, cầu Bạch Đằng, cầu Lại Xuân…Đó là những cây cầu nối liền Thủy Nguyên với các vùng trọng điểm kinh tế nội thành Hải

22 Phòng, Quảng Ninh, thay thế cho các cây cầu cũ, những chiếc phà cũ, tạo thuận lợi cho việc đi lại vad vận chuyển của nhân dân. Ngoài ra, huyện còn tiến hành xây dựng 2 nhà máy nước loại nhỏ ở xã Tân Dương, Lập Lễ, hệ thống cấp nước ở Lại Xuân, xây dựng 60 bể xử lý chất thải chăn nuôi đảm bảo vệ sinh môi trường. Riêng thị trấn Minh Đức có công trình nhà máy nước do Phần Lan đầu tư, với công suất lớn, cung cấp cho cả khu vực Minh Đức và 6 xã lân cận.Trong công cuộc CNH, HĐH, sự phát triển của các ngành kinh tế chịu ảnh hưởng rất lớn bởi hệ thống cung cấp điện, nước và thoát nước, trong việc đưa thiết bị, công nghệ, máy móc hiện đại để đổi mới công nghệ cổ truyền, làm tăng năng suất lao động, tăng sức cạnh tranh của sản phẩm và làm giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Đến nay, huyện Thuỷ Nguyên đã cơ bản hoàn thành việc bàn giao lưới điện trung áp ở các xã, thị trấn, đưa vào sử dụng 5 công trình bằng nguồn vốn phụ thu và một phần đóng góp của nhân dân trị giá 644 triệu đồng. Bên cạnh đó, ngành Bưu điện Thuỷ Nguyên cũng đạt được nhiều bước tiến vượt bậc. Ngoài ra lĩnh vực giáo dục và y tế cũng được quan tâm đầu tư, nhằm nâng cao trình độ văn hóa, trình độ lao động và sức khỏe cho nhân dân. Đến năm 2007, tất cả các xã thị trấn của huyện đều đạt chuẩn quốc gia về y tế, trong 8 (từ năm 2008 đến năm 2016) trên địa bàn huyện không có dịch bệnh lớn xảy ra. Công tác y tế, dân số và chăm sóc sức khoẻ cộng đồng được quan tâm, đặc biệt là các xã vùng sâu, vùng xa. Đến nay, huyện đã hoàn thành chương trình đưa bác sỹ về cơ sở, sửa chữa các trạm y tế xã, đầu tư hệ thống trang thiết bị hiện đại, phục vụ tốt công tác khám, chữa bệnh. Đặc biệt, công tác giáo dục chăm sóc, bảo vệ trẻ em được quan tâm thường xuyên bằng hành động thiết thực như duy trì tốt hoạt động giảng dạy ở các lớp học tình thương, giúp đỡ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt hoà nhập cộng đồng. Cơ sở vật chất đầu tư cho giáo dục như xây dựng 37 trường tiểu học, 37 trường THCS, nhiều trường hoàn thiện để đạt chuẩn quốc gia. Chất lượng giáo dục ngày một nâng cao, tỷ lệ học sinh thi tốt nghiệp hết cấp và chuyển cấp đạt khá cao so với các huyện trong thành phố. Hệ thống trường THPT (cấp III) trên địa bàn huyện tương đối nhiều, 9 trường cả chính qui, dân lập, bán công, trung tâm giáo dục thường xuyên… Hệ thống chợ làng, chợ huyện được xây dựng khắp nơi, chợ có ở 37 xã và thị trấn. Trong huyện có chợ Núi Đèo - chợ trung tâm của huyện Thủy Nguyên, được xây dựng mới từ năm 2004, chợ có diện tích 20 ha, chia làm nhiều khu vực mua sắm,