Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tác động của trách nhiệm xã hội đến động lực làm việc của người lao động - Trường hợp khảo sát tại các doanh nghiệp nhựa trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh

1 CHƯƠNG 1: TNG QUAN 1.1. Lý do chọn đề tài Trong bối cảnh toàn cầu hóa nền kinh tế thế giới diễn ra tốc độ ngày càng cao, các doanh nghiệp có nhiều cơ hội cũng như có nhiều thách thức. Nguồn nhân lực từ lâu đã là mối quan tâm hàng đầu của các doanh nghiệp, họ chính là tài sản, huyết mạch của tổ chức. Nhận thức được tầm quan trọng, các doanh nhiệp luôn đặt câu hỏi làm sao để phát huy được năng lực của người lao động, người lao động sẽ sẵn sàng cống hiến hết công sức, nỗ lực nhiều hơn và đầu tư nhiều hơn vào công việc. Nghiên cứu ở Việt Nam về các yếu tố tác động vào động lực làm việc của người lao động: môi trường làm việc, lương bổng và phúc lợi, cách thức bố trí công việc, sự hứng thú trong công việc và triển vọng phát triển nghề nghiệp (Nguyễn Khắc Hoàn, 2010). Các đề nghị liên quan chặt chẽ đến động lực người lao động: sự thỏa mãn người lao động, lòng trung thành, sự duy trì và cam kết (Skudience và Auruskevicience, 2010). Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu trong nhng năm gần đây đã cho thy người lao động có động lực làm việc nhiều hơn, cam kết với tổ chức hơn khi công ty của họ thực hiện trách nhiệm xã hội và khi họ có cơ hội trực tiếp tham gia vào các hoạt động xã hội đó (Melynyte và Ruzevicius, 2008). Các nghiên cứu tại Bắc Mỹ đã chứng minh có sự liên hệ mật thiết gia việc thực thi trách nhiệm xã hội (CSR) và khả năng tạo động lực làm việc, thu gi người tài của doanh nghiệp. Lý do được nêu ra là nhng người giỏi, có uy tín thường muốn làm việc ở nơi mà họ nghĩ là tốt trong xã hội và làm cho họ thy tự hào (Doanh Nhân – VN Economy, 2008). Ngày nay, doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm xã hội sẽ đem lại nhng lợi ích như là thỏa mãn yêu cầu khách hàng, các đối tác…Bên cạnh đó, nhng doanh nghiệp thực hiện tốt trách nhiệm xã hội sẽ làm năng sut lao động của doanh nghiệp tăng lên gp 20 – 30% lần và sản phẩm được người tiêu dung chp nhận (Thời sự - Dân Việt, 2013). Trong khi trách nhiệm xã hội đã trở thành giải pháp cho các doanh nghiệp trên thế giới trong việc quản trị nguồn nhân lực th nó vn cn là một khái

2 niệm khá mới m và ch mới được phổ biến tại Việt Nam vài năm trở lại đây. Nhiều giải thưởng về trách nhiệm xã hội đã được trao tặng, ví d “Giải thưởng CSR" do Phng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức hàng năm đã đem đến nhiều khích lệ cho các doanh nghiệp đang thực hiện trách nhiệm xã hội tại Việt Nam. Tuy nhiên, song song đó vn cn một bộ phận doanh nghiệp chưa xem trọng vn đề này và cũng chưa có nghiên cứu nào gip làm r lợi ích của trách nhiệm xã hội đối với động lực làm việc của người lao động tại Việt Nam. Do đó, để mở ra hướng đi mới cho các doanh nghiệp, tác giả nhận thy rt cần thực hiện một nghiên cứu về hai yếu tố này, đặc biệt là trong ngành sản xut nhựa. Mặc dù nền kinh tế Việt Nam trong thời gian qua có nhiều biến động nhưng ngành nhựa ở TP.Hồ Chí Minh vn gi tốc độ tăng trưởng khá cao, bnh quân từ 20 – 25% hàng năm, là một trong nhng ngành công nghiệp ph trợ quan trọng của Việt Nam. Trong đó, số lượng doanh nghiệp có vốn trên 500 triệu đồng tập trung ở TP.Hồ Chí Minh và các tnh lân cận Đồng Nai, Bnh Dương, Long An chiếm 80% tổng số doanh nhiệp nhựa trên cả nước (Trang chủ - Tuổi tr, 2014). Với tốc độ phát triển khá cao, các doanh nghiệp ngành nhựa rt cần nguồn nhân lực cht lượng cao để duy tr và định hướng phát triển trong tương lai. Do đó, các yếu tố tạo động lực cho người lao động gắn kết và phát huy tối đa năng sut làm việc của người lao động sẽ gip doanh nghiệp ngày càng phát triển. Các sản phẩm nhựa được sản xut từ các nguyên liệu nhựa mà nguồn nguyên liệu nhựa được tổng hợp từ các polymer rt khó phân hủy trong môi trường, nht là ngành nhựa tái chế chưa được quy hoạch c thể, vì vậy khí thải ra môi trường độc hại, sản phẩm tạo ra gây ô nhiễm môi trường, người lao động làm việc tại doanh nghiệp bị ảnh hưởng đến sức khỏe về lâu dài. Vì vậy làm sao để tạo được động lực làm việc của người lao động trong ngành nhựa.

3 Từ nhng lý do nêu trên mà tác giả đã thực hiện đề tài nghiên cứu “Tc đng ca trch nhim x hi đn đng lc lm vic ca ngưi lao đng: Trưng hợp khảo st tại cc doanh nghip nha trên đa bn TP. H Ch Minh”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu - Xác định các nhân tố thuộc trách nhiệm xã hội có ảnh hưởng đến động lực làm việc của người lao động. - Xác định mức độ tác động của các nhân tố thuộc trách nhiệm xã hội đến động lực làm việc của người lao động từ kết quả nghiên cứu. - Đề xut hàm ý về chính sách cho các doanh nghiệp. 1.3. Đi tưng v phm vi nghiên cứu - Đi tượng nghiên cu: là tác động của trách nhiệm xã hội lên động lực làm việc của người lao động. - Đi tượng khảo st: là người lao động đang làm việc tại các doanh nghiệp nhựa. - Phạm vi nghiên cu: Nghiên cứu được giới hạn trong phạm vi các doanh nghiệp nhựa trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh. Thời gian nghiên cứu: 5 tháng (từ tháng 01/2014). 1.4. Phương php nghiên cứu Quá trnh nghiên cứu được thực hiện qua 2 giai đoạn: - Nghiên cu sơ b bng phương php đnh tnh: được thực hiện bng thảo luận nhóm nhm tm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến động lực làm việc của người lao động cũng như điều chnh thang đo sơ bộ cho phù hợp hơn với nghiên cứu. Thảo nhuận nhóm với 10 người (được chia thành hai nhóm nhỏ) trong đó 7 nhân viên và 3 quản lý cp trung, nam và n, độ tuổi 25 – 35 tuổi, đang làm việc tại các công ty có thực hiện CSR hoặc có dự án sẽ thực hiện CSR là Tổng Công ty Liksin, Công ty Nhựa Bình Minh, Công ty Nhựa Duy Tân, Công ty Nhựa Đạt Hòa, Công ty Nhựa Long Thành.

4 - Nghiên cu đnh lượng: + Nghiên cu sơ b bng phương php đnh lượng: thực hiện bng cách gởi 100 bảng khảo sát qua email đến các đối tượng để thu thập d liệu và đánh giá thang đo bng Cronbach Alpha. Từ đó hoàn thiện thêm thang đo trước khi tiến hàng nghiên cứu chính thức với số lượng mu lớn. + Nghiên cu chnh thc bng phương php đnh lượng: bảng câu hỏi hoàn chnh được gởi đi rộng rãi đến các đối tượng để thu về 209 bảng trả lời cho bước x lý số liệu. Phương pháp chọn mu phi xác xut và ly mu thuận tiện. D liệu được x lý trên phần mềm SPSS 20 và trải qua các bước x lý bao gồm: đánh giá độ tin cậy thang đo bng Cronbach Alpha, đánh giá giá trị bng phân tích nhân tố EFA, kiểm tra độ tương quan và chạy hồi quy để kiểm định giả thuyết. 1.5.  ngha nghiên cứu Nghiên cứu này sẽ góp phần gip các doanh nghiệp nhựa tại Việt Nam có thêm sự lựa chọn và phương thức mới để tạo động lực làm việc cho người lao động của họ thông qua việc cam kết trách nhiệm xã hội. Ngoài ra, nghiên cứu cn làm r vai tr của trách nhiệm xã hội trong nền kinh tế ngày nay. 1.6. Kt cu lun văn Bài báo cáo nghiên cứu sẽ được chia thành 5 chương với các nội dung chính như sau:  Chương 1: Tng quan Trnh bày lý do chọn đề tài, mc tiêu nghiên cứu, đối tượng, phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và ý nghĩa của nghiên cứu.  Chương 2: Cơ sở lý thuyt và mô hình nghiên cứu Tổng hợp lý thuyết nền và các nghiên cứu có liên quan trước đây. Trnh bày về các khái niệm của trách nhiệm xã hội, động lực làm việc và mối quan hệ gia

5 chng. Từ đó biện luận để đưa ra mô hnh và các giả thuyết nghiên cứu dựa trên nghiên cứu cơ sở.  Chương 3: Phương php nghiên cứu Chương này sẽ giới thiệu về phương pháp nghiên cứu được s dng để xây dựng, hiệu chnh đánh giá các thang đo của các khái niệm nghiên cứu và kiểm định giả thuyết đề ra.  Chương 4: Kt qu nghiên cứu Chương này sẽ trình bày về cách thức thu thập d liệu, kết quả nghiên cứu định tính, kết quả đánh giá thang đo và chạy hồi quy bng SPSS, cũng như các bàn luận về vn đề này.  Chương 5: Kt lun v kin nghị Chương này sẽ trnh bày kết luận của nghiên cứu từ kết quả ở chương 4, đề xut kiến nghị cũng như nhng hạn chế của nghiên cứu để định hướng cho nhng nghiên cứu tiếp theo.

6 CHƯƠNG 2 CƠ S L THUYT V MÔ HNH NGHIÊN CU Tiếp theo phần giới thiệu tổng quan về đề tài nghiên cứu ở chương 1, chương này sẽ làm r các khái niệm nghiên cứu, mối quan hệ gia chng và dn ra các nghiên cứu có liên quan để từ đó đề xut mô hnh và giả thuyết nghiên cứu. 2.1 Trch nhim x hi 2.1.1 Khái nim về trách nhim xã hi Đã có nhiều cách định nghĩa của các học giả khác nhau về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) nhưng cho đến nay định nghĩa về CSR vn cn mơ hồ và chưa r ràng (Skudience and Auruskevicienene, 2010). Theo Hội đồng Kinh doanh Thế giới và Sự Phát triển Bền vng thì trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp là sự cam kết của doanh nghiệp đóng góp cho việc phát triển kinh tế bền vng, thông qua việc tuân thủ chuẩn mực về bảo vệ môi trường, bnh đẳng giới, an toàn lao động, quyền lợi lao động, trả lương công bng, đào tạo và phát triển nhân viên, phát triển cộng đồng, bảo đảm cht lượng sản phẩm…theo cách có lợi cho cả doanh nghiệp cũng như phát triển chung của xã hội (Nguyễn Đnh Tài, 2010). Tuy nhiên, định nghĩa rộng hơn và được chp nhận hơn 30 năm qua cho đến bây giờ vn chp nhận là định nghĩa Carroll (1991) thì có bốn loại trách nhiệm xã hội tạo thành tổng CSR: kinh tế, pháp lý, đạo đức và từ thiện. Hơn na, bốn loại này được mô tả như một kim tự tháp theo thứ tự từ dưới lên là trách nhiệm kinh tế, trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm đạo đức, trách nhiệm từ thiện. Trong đó, trách nhiệm kinh tế là nền tảng của các trách nhiệm khác. Các loại trách nhiệm đã luôn tồn tại ở một số phạm vi, nhưng nhng năm gần đây th đạo đức và từ thiện có vị trí quan trọng.

7 Trong khi đó, theo nghiên cứu của Abldour & cộng sự (2010) cũng cho rng định nghĩa về CSR không phải là một kết luận duy nht ngay cả trong lý thuyết mà nó có nhiều thảo luận chi tiết liên quan đến CSR. Nói chung, CSR đề cập đến việc ra quyết định kinh doanh liên quan đến giá trị đạo đức, phù hợp với luật pháp, tôn trọng con người, cộng đồng và môi trường. Trong nghiên cứu này, tác giả đã s dng khái niệm trách nhiệm xã hội theo nghiên cứu của Abldour & cộng sự (2010) để làm cơ sở. Trách nhiệm xã hội liên quan đến giá trị đạo đức, phù hợp với luật pháp, tôn trọng con người, cộng đồng và môi trường. Skudiene và Auruskeviciene (2010) cùng với nhiều nghiên cứu khác trên thế giới đã chia trách nhiệm xã hội ra thành 2 nhóm: Trch nhim x hi vi bên trong (internal CSR) và trch nhim x hi vi bên ngoi (external CSR). Bởi v việc thực hiện trách nhiệm xã hội đối với các đối tượng khác nhau là khác nhau. Nhóm đối tượng bên trong tổ chức chính là người lao động và nhóm đối tượng bên ngoài tổ chức (bao gồm khách hàng, đối tác kinh doanh, xã hội, cộng đồng và môi trường). 2.1.1.1 Trch nhim x hi vi bên trong (internal CSR) Hoạt động CSR bên trong liên quan đến các hoạt động trong công ty. Người lao động được xem rt là quan trọng trong nhóm đối tác bên trong tổ chức và các hoạt động CSR đáp ứng cho sự mong đợi và nhu cầu của người lao động. Mối liên quan CSR và người lao động được đề cập: kỹ năng, công bng xã hội, sức khỏe, an toàn trong công việc, phc lợi và sự hài lng của người lao động, cht lượng công việc (Skudiene và Auruskeviciene, 2010). Theo Albdour & cộng sự (2010) th hoạt động CSR bên trong liên quan trực tiếp đến môi trường làm việc tâm sinh lý của người lao động. Nó đề cập đến sức khỏe, phc lợi của người lao động, tham gia các hoạt động và được đào tạo, tạo cơ hội công bng, sự cân bng công việc và gia đnh.

8 2.1.1.2 Trch nhim x hi vi bên ngoi (external CSR) Trách nhiệm xã hội với bên ngoài liên quan đến các hoạt động công ty ở bên ngoài với các bên liên quan: khách hàng, cộng đồng, đối tác kinh doanh (Skudiene và Auruskeviciene, 2010). Theo Albdour & cộng sự (2010) thì cho rng trách nhiệm xã hội bên ngoài liên quan đến các hoạt động: từ thiện, tình nguyện và bảo vệ môi trường. Trách nhim xã hi đi vi khách hàng: là sự mong đợi được cung cp nhng sản phẩm và dịch v tốt, cht lượng, thân thiện với môi trường. Khách hàng không ch mong đợi về cht lượng sản phẩm và dịch v mà cn mong đợi đến công ty có hệ thống giải quyết khiếu nại của khách hàng. Hơn na, khách hàng thích nhng sản phẩm mà nó tuân thủ tiêu chuẩn trách nhiệm xã hội. Do đó, trách nhiệm xã hội có ảnh hưởng đáng kể đến khách hàng (Skudiene và Auruskeviciene, 2010). Trch nhim x hi vi đi tc kinh doanh: Một doanh nghiệp có trách nhiệm xã hội là một đối tác kinh doanh tốt. Doanh nghiệp khuyến khích các đối tác kinh doanh của họ về cải tiến sản phẩm và dịch v bng cách chia s nhng mc tiêu cht lượng theo tiêu chuẩn đã được chp nhận. Kiểm soát các tiêu chuẩn lao động của nhà cung cp hoặc các đối tác kinh doanh khác theo yêu cầu pháp lý cũng như thực hiện quá trình x lý khiếu nại là một phần thực hiện CSR trong doanh nghiệp. Nói cách khác, doanh nghiệp tham gia vào hoạt động CSR là thực hiện các giao dịch công bng với nhà cung cp hay đối tác kinh doanh khác (Skudiene và Auruskeviciene, 2010). Trch nhim x hi vi cng đng bao gồm các hoạt động tài trợ: tài trợ thể thao hay nhng sự kiện văn hóa, nghệ thuật. Ngoài ra, doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm xã hội với cộng đồng nếu họ đầu tư cơ sở hạ tầng vào đường xá, hệ thống nước, trường học, bệnh viện; phát triển các hoạt động cộng đồng và khuyến khích nhân viên tham gia vào nhng dự án cộng đồng; gip đỡ tr em bị tàn tật hoặc dân tộc thiểu số; hỗ trợ tài chính cho nhng dự án cộng đồng phi lợi nhuận…Tt cả các

9 hoạt động trách nhiệm xã hội này không nhng tạo ra giá trị cho cộng đồng mà cn cho cả tổ chức đó (Skudiene và Auruskeviciene, 2010). Cc hot đng t thin là các hành động trợ gip cho nhng người yếu kém thông qua hình thức quyên góp, hiến tặng bng tiền hoặc hiện vật, xóa đói giảm nghèo, chương trnh học bổng và đóng góp cho các tổ chức phi lợi nhuận. Thực tế, một số doanh nghiệp thực hiện các hoạt động từ thiện nhm nâng cao danh tiếng của công ty hay của người chủ doanh nghiệp. Bên cạnh đó, doanh nghiệp tham gia các hoạt động từ thiện mong muốn được nhận biết thương hiệu, kích thích năng sut của người lao động, nâng cao lng trung thành của nhà cung cp và khách hàng. Trong ngắn hạn, hoạt động từ thiện được xác định là cht xc tác tích cực cho sự phát triển của doanh nghiệp và cộng đồng (Albdour & cộng sự, 2010). Cc hot đng tnh nguyn là sự đóng góp về nguồn nhân lực, thời gian, kỹ năng cho cộng đồng và các tổ chức phi lợi nhuận hoặc nhng sự kiện tnh nguyện. Các hoạt động tnh nguyện mang đến nhiều lợi ích cho doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp ngày nay lập ra các chương trnh khuyến khích nhân viên tham gia tnh nguyện với mc tiêu xây dựng lng tốt, rèn luyện kỹ năng, kinh nghiệm thực tế và tăng cường đạo đức, lng trung thành của nhân viên (Albdour & cộng sự, 2010). Bo v môi trưng là việc các tổ chức tuân thủ các quy định để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, phng ngừa ô nhiễm, thiết kế quy trnh sản xut và sản phẩm thân thiện môi trường (Albdour & cộng sự, 2010). Tt cả các hoạt động sản xut kinh doanh đều có ảnh hưởng ít nhiều đến môi trường. Các tổ chức có thể giảm thiểu tác động xu đến môi trường bng cách giảm thiểu cht thải, khí thải và giảm tiêu th tài nguyên thiên nhiên (Lakshan và Mahindadasa, 2011). Nhiều nghiên cứu cho thy bảo vệ môi trường sẽ gip nâng cao danh tiếng của tổ chức, giảm chi phí, quản lý rủi ro liên quan đến môi trường, và nâng cao hiệu quả s dng tài chính (Albdour & cộng sự, 2010).

10 2.1.2 Tnh hnh thc hin v nghiên cứu về trch nhim x hi ở Vit Nam Trên thực tế ở Việt Nam, vn đề trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp mặc dù là vn đề mới m nhưng bước đầu đã được một số bộ, ngành quan tâm, chú ý. Bng chứng là, từ năm 2005, Phng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, Bộ Công thương cùng với các hiệp hội Da giày, Dệt may trao giải thưởng “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp hướng tới sự phát triển bền vng” nhm tôn vinh các doanh nghệp thực hiện tốt trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập (Chuyển đổi – Luật Minh Khuê). Hiện nay, nhiều doanh nghiệp lớn ở Việt Nam đã nhận thy rng, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đã trở thành một trong nhng yêu cầu không thể thiếu được đối với doanh nghiệp, bởi lẽ, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, nếu doanh nghiệp không tuân thủ trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp sẽ không thể tiếp cận được với thị trường thế giới. Nhiều doanh nghiệp khi thực hiện trách nhiệm xã hội đã mang lại nhng hiệu quả thiết thực trong sản xut kinh doanh. Do nhận thức được tầm quan trọng và ích lợi của việc thực hiện trách nhiệm xã hội trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, một số doanh nghiệp lớn của Việt Nam, ngoài trách nhiệm đóng thuế cho nhà nước, đã đăng ký thực hiện trách nhiệm xã hội dưới dạng các cam kết đối với xã hội trong việc bảo vệ môi trường, với cộng đồng địa phương nơi doanh nghiệp đóng và với người lao động. Tuy nhiên, phải thừa nhận rng, trong thời gian qua ở Việt Nam nhiều doanh nghiệp đã không thực hiện một cách nghiêm túc trách nhiệm xã hội của mnh. Điều đó thể hiện ở các hành vi gian lận trong kinh doanh, báo cáo tài chính, không bảo đảm an toàn lao động, sản xut, kinh doanh hàng kém cht lượng, cố ý gây ô nhiễm môi trường. Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp vi phạm các quy định pháp luật về lương bổng, chế độ bảo hiểm, vn đề an toàn lao động cho người lao động cũng không cn là hiện tượng hiếm thy, đã và đang gây bức xúc cho xã hội. Vn đề đặt ra hiện nay là, cần tìm nguyên nhân của các hiện tượng và nhng giải pháp để khắc phc tình trạng đó.