Luận văn thạc sĩ kinh tế: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của hiệp hội ngành hàng xuất khẩu tại Việt Nam

30 Lĩnh vực kinh tế Tên hiệp hôi Số hội viên 17. Hiệp hội chủ tàu Việt Nam 25 18. Hiệp hội thép Việt Nam 21 Tổng 2825 Nông-lâm- thuỷ sản 19. Hiệp hội chè Việt Nam 114 20. Hiêp hội cà phê- ca cao Việt Nam 110 21. Hiệp Hội lƣơng thực Việt Nam 101 22. Hiệp hội cây điều Việt Nam 93 23. Hiệp hội trái cây Việt Nam 78 24. Hiệp hội Cao su Việt Nam 71 25. Hiệp hội mía đƣờng Việt Nam 37 Tổng 604 Dịch vụ 26. Hiệp hội vận tải ô tô Việt Nam 388 27. Hiệp hội đầu tƣ xây dựng năng lƣợng Việt Nam 202 28. Hiệp hội du lịch Việt Nam 186 29. Hiệp hội tƣ vấn xâydựng Việt Nam 150 30. Hiệp hội quảng cáo Việt Nam 145 31. Hiệp hội đại lý môi giới hàng hải Việt Nam 57 32. Hiệp hội ngân hàng Việt Nam 38 33. Hiệp hội chủ tàu Việt Nam 25 34. Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam 21

31 Lĩnh vực kinh tế Tên hiệp hôi Số hội viên Tổng 1212 Tổng cộng 4641 Nguồn: Báo cáo các Hiệp hội- Bộ nội vụ (2005) Do tính chất các doanh nghiệp Việt Nam doanh nghiệp quốc doanh chiếm số lƣợng lớn gồm trên 5000 doanh nghiệp, trên 8 vạn doanh nghiệp dân doanh, hơn 3000 doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài, hơn 15 vạn hợp tác xã, 24 vạn tổ hợp tác và hơn 2 triệu hộ kinh doanh cá thể nên các hội viên cũng đa số là các công ty quốc doanh và các công ty cổ phần chiếm trên 50% tổng số hội viên nhƣ : Hiệp hội chè Việt Nam : + Số doanh nghiệp quốc doanh: 50 hội viên chiếm 43,9% + Cổ phần trung ƣơng và địa phƣơng có 10 hội viên chiếm 8,7% + Hợp tác xã và tƣ doanh có 47 hội viên, chiếm 41,3 % + Nƣớc ngoài và liên doanh có 03 hội viên, chiếm 2,6% + Cá nhân có 04 hội viên, chiếm 3,5% Hiệp hội Cao su Việt Nam có 3 Tổng công ty Nhà nƣớc, 36 doanh nghiệp Nhà nƣớc, 12 công ty Cổ phần, 20 công ty TNHH, liên doanh và doanh nghiệp 100% vốn nƣớc ngoài. Số lƣợng nhân viên chuyên trách ở các Hiệp hội cũng khác nhau. Có trên 80% số Hiệp hội có số cán bộ nhân viên cơ quan Hiệp hội ít hơn 10 ngƣời (phổ biến là dƣới 5 ngƣời), có Hiệp hội thậm chí còn không có cán bộ nhân viên chuyên trách. Mặt khác hầu hết các cán bộ nhân viên chuyên trách của Hiệp hội còn thiếu kỹ năng về việc tập hợp thông tin, kết nối hội viên.

32 Sự phân bố của các Hiệp hội cũng không đồng đều giữa các tỉnh, thành phố. Theo thống kê chƣa đầy đủ và không chính thức của VCCI năm 2004 tại 45 tỉnh thành phố trong cả nƣớc thì chỉ có khoảng 254 Hiệp hội doanh nghiệp. Các Hiệp hội tập trung chủ yếu tại các thành phố lớn nhƣ Hà Nội dẫn đầu cả nƣớc với trên 78 Hiệp hội doanh nghiệp, đứng thứ 2 là thành phố Hồ Chí Minh với 36 Hiệp hội và có những tỉnh không có Hiệp hội nào nhƣ Bình Phƣớc, Trà Vinh, Bạc Liêu… Bảng 2.2 dƣới đây sẽ cho ta thấy tình hình cụ thể:

33 Bảng 2.2 : Số lƣợng Hiệp hội doanh nghiệp tại các tỉnh thành phố TT Tỉnh Số lƣợng hiệp hội Nguồn TT Tỉnh Số lƣợng hiệp hội Nguồn 1 Hà Nội 78 VCCI 24 Bình Định 1 VCCI & UBND 2 HảI Phòng 8 VCCI & Sở KHĐT 25 Phú Yên 6 VCCI 3 Đà Nẵng 12 Sở KHĐT & UBND 26 Khánh Hoà 6 VCCI 4 Hồ Chí Minh 36 VCCI 27 Đồng Tháp 2 VCCI 5 Cần Thơ 4 VCCI 28 An Giang 6 VCCI & Sở KHĐT 6 Quảng Ninh 2 VCCI 29 Tiền Giang 3 Sở KHĐT 7 Bắc Ninh 2 VCCI 30 Vĩnh Long 2 VCCI 8 Hà Nam 2 Sở KHĐT 31 Bến Tre 5 VCCI & Sở KHĐT 9 Hà Tây 2 UBND 32 Kiên Giang 2 Sở KHĐT 10 HảI Dƣơng 2 VCCI 33 Bà Rịa Vũng Tàu 13 VCCI 11 Hƣng Yên 2 UBND 34 Bình Dƣơng 1 UBND 12 Nam Định 1 Sở KHĐT 35 Bình Thuận 6 Sở KHĐT & UBND 13 Ninh Bình 3 Sở KHĐT 36 Đồng Nai 5 VCCI & Sở KHĐT 14 TháI Bình 3 Sở KHĐT & Sở TM 37 Bình Phƣớc 0 VCCi & Sở KHĐT 15 Vĩnh Phúc 2 Sở KHĐT 38 Tây Ninh 4 VCCI & Sở KHĐT 16 Thanh Hoá 6 VCCI 39 Ninh Thuận 8 VCCI 17 Nghệ An 6 VCCI 40 Long An 5 VCCI & Sở KHĐT 18 Hà Tĩnh 0 Sở KHĐT 41 Hậu Giang 0 VCCI & Sở KHĐT 19 Quảng Bình 0 VCCI & Sở KHĐT 42 Trà Vinh 0 VCCI 20 Quảng Trị 1 VCCI & Sở KHĐT 43 Sóc Trăng 0 VCCI 21 TT Huế 4 VCCI & Sở KHĐT 44 Bạc Liêu 0 VCCI &UBND 22 Quảng Nam 2 Sở KHĐT 45 Cà Mau 1 VCCI 23 Quảng Ngãi 0 VCCI & Sở KHĐT Nguồn: thống kê không đầy đủ và không chính thức của VCCI năm 2004 Bảng trên cho thấy có tỉnh không có Hiệp hội là vì một phần do hiện nay Câu lạc bộ doanh nghiệp trẻ đã đƣợc thành lập tại 46 tỉnh ngành với hơn 3000 hội viên (tin từ Hội đồng doanh nghiệp trẻ). Câu lạc bộ doanh nghiệp là hình thức đƣợc các

34 doanh nghiệp hội viên lựa chọn và tham gia nhiều hơn, do vậy có tỉnh có ít Hiệp hội vì các doanh nghiệp thƣờng chỉ tham gia các Câu lạc bộ doanh nghiệp. [9] 2.1.2 Một số Hiệp hội ngành hàng xuất khẩu tiêu biểu của Việt Nam + Hiệp hội cà phê - ca cao Việt Nam (VICOFA) Hiệp hội cà phê - ca cao Việt Nam đƣợc thành lập theo nghị quyết của Hội nghị các hội viên sáng lập ngày 04/01/1990 và đƣợc công nhận theo Quyết định số 28/KTĐN-TCCB ngày 22/01/1990 của Bộ trƣởng Bộ kinh tế đối ngoại (nay là Bộ thƣơng mại) Hiệp hội là một tổ chức phi Chính phủ hoạt động theo pháp luật Việt Nam và theo điều lệ của Hiệp hội. Hiệp hội có trên 100 hội viên là các tổng công ty, công ty, xí nghiệp sản xuất, chế biến thu mua, xuất khẩu cà phê, các trung tâm nghiên cứu và các viện nghiên cứu trên địa bàn 24 tỉnh thành từ Bắc chí Nam, ở cả hai vùng cà phê Robusta và Arabica. Mục đích hoạt động của Hiệp hội là tạo đƣợc mối liên kết giữa các doanh nghiệp cũng ngành nghề trong việc tìm kiếm thị trƣờng, xúc tiến thƣơng mại, hỗ trợ phát triển sản xuất kinh doanh và bảo vệ quyền lợi cho hội viên. + Hiệp hội dệt may Việt Nam (VITAS) Hiệp hội dệt may Việt Nam thành lập ngày 21/10/1999 với 161 hội viên sáng lập, đến nay Hiệp hội đã có 653 hội viên thuộc mọi thành phần kinh tế, chiếm gần 50% số doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực dệt may và trên 80% về năng lực sản xuất toàn ngành, trong đó còn bao gồm 120 hội viên liên kết là các công ty có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài. Là tổ chức đƣợc thành lập trên cơ sở tự nguyện, Hiệp hội đƣợc thành lập với mục đích: đại diện cho quyền lợi của hội viên trƣớc Chính phủ và các cơ quan quản lý, thông qua các hoạt động của mình tạo điều kiện hỗ trợ, nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của toàn ngành và các thành viên, hợp tác và hỗ trợ nhau về khoa học công nghệ, môi trƣờng, về đào tạo và bồi dƣỡng cán bộ kỹ thu ật và cán bộ quản lý, điều hoà lợi ích của các thành viên Hiệp hội và ngành dệt may Việt Nam. Là trung tâm trao đổi thông tin trong và ngoài nƣớc về những vấn đề

35 kinh doanh, thƣơng mại trong lĩnh vực dệt may nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của từng thành viên cũng nhƣ toàn ngành để nhanh chóng hoà nhập với khu vực và thế giới. Để thuận tiện cho hoạt động của các thành viên, Hiệp hội còn phân chia các hội viên thành các Chi hội nhƣ chi hội khu vực, chi hội ngành nghề, chi hội các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài do các Uỷ viên thƣờng trực giám sát. Hiện tại hội có 13 chi hội trên toàn quốc . + Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam (VASEP) Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam ra đời năm 1998 theo Quyết định số 242/BTS/QĐ ngày 8/6/1998 đánh dấu một bƣớc phát triển có ý nghĩa sâu sắc trong đổi mới quan hệ giữa cộng đồng thuỷ sản với Nhà nƣớc. Hiệp hội đƣợc thành lập với mục đích phối kết hợp, liên kết hoạt động của các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, không phân biệt quy mô sản xuất kinh doanh, giúp nhau nâng cao giá trị, chất lƣợng, khả năng cạnh tranh của sản phẩm thuỷ sản Việt Nam. Các doanh nghiệp là hội viên chính thức của Hiệp hội hoàn toàn bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ. Hiệp hội hoạt động trong khuôn khổ pháp luật Việt Nam và Điều lệ Hiệp hội, đƣợc sự bảo trợ của Bộ thuỷ sản và cơ quan Nhà nƣớc hữu quan. Với gần 200 hội viên, tổng doanh số của Hiệp hội chiếm gần 90% kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản của cả nƣớc. Trong khuôn khổ Hiệp hội còn có các Câu lạc bộ sản phẩm nhƣ: + Uỷ ban Ba sa (2003) + Uỷ ban Tôm (2003) + Uỷ ban nhuyễn thể (2004) + Uỷ ban cá biển (2004) + Uỷ ban đồ hộp (2005) + Uỷ ban hàng khô (2005) + Uỷ ban hoá chất (2005) + Uỷ ban thiết bị chế biến (2006)

36 Ngoài ra Ban chấp hành còn chủ trƣơng thành lập hai câu lạc bộ: Câu lạc bộ doanh nghiệp vừa và nhỏ (2004) và Câu lạc bộ Giám đốc nữ. + Hiệp hội lương thực Việt Nam (VIETFOOD) Hiệp hội lƣơng thực Việt Nam, tiền thân là Hiệp hội Xuất Nhập khẩu lƣơng thực Việt Nam, đƣợc thành lập ngày 16-11-1989, có trụ sở tại thành phố Hồ Chí Minh, là tổ chức xã hội của các doanh nghiệp có kinh nghiệm thuộc mọi thành phần kinh tế trong lĩnh vực chế biến, kinh doanh lƣơng thực, nông sản và các sản phẩm chế biến từ lƣơng thực - thực phẩm, tự nguyện thành lập trên nguyên tắc bình đẳng, cùng có lợi giữa các thành viên nhằm phối hợp trong sản xuất, xuất nhập khẩu, xúc tiến thƣơng mại và hợp tác với các tổ chức kinh tế, các Hiệp hội ngành hàng, các nhà đầu tƣ trong và ngoài nƣớc về lƣơng thực và các mặt hàng thực phẩm chế biến khác, để đẩy mạnh xuất khẩu, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, bảo vệ lợi ích hội viên. Hiệp hội góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật ngành lƣơng thực để nâng cao chất lƣợng sản phẩm và hiệu quả kinh doanh ngành lƣơng thực. Hiện nay tổng sản lƣợng xuất khẩu của các hội viên Hiệp hội chiếm 95% trong tổng sản lƣợng xuất khẩu cả nƣớc và gạo Việt Nam đã có mặt trên tất cả các thị trƣờng châu Á, châu Âu, châu Mỹ, châu Phi, Trung Đông với chất lƣợng ngày càng cao, đáp ứng đƣợc thị hiếu và nhu cầu tiêu dùng. + Hiệp hội da giầy Việt Nam (LEFASO) Hiệp hội da giầy Việt Nam thành lập năm 1990 là tổ chức liên kết kinh tế- xã hội tự nguyện của các nhà sản xuất kinh doanh, nghiên cứu khoa học kỹ thuật và dịch vụ da giầy thuộc mọi thành phần kinh tế đang hoạt động tại Việt Nam. Mục tiêu của Hiệp hội là tổ chức các hoạt động liên kết kinh tế, phân công và phối hợp thực hiện giữa các doanh nghiệp hội viên trong lĩnh vực sản xuất- kinh doanh, xuất nhập khẩu, cung ứng vật tƣ, tiêu thụ sản phẩm… trong ngành da-giầy nhằm khai thác tối đa tiềm lực hiện có, nâng cao chất lƣợng sản phẩm, hiệu quả kinh tế của các doanh nghiệp hội viên, tăng khả năng cạnh tranh của toàn ngành trên thị trƣờng xuất khẩu và có tiếng nói đại diện quyền lợi của các doanh nghiệp hội

37 viên. Với các hoạt động trên, Hiệp hội da giầy Việt Nam đã gián tiếp thúc đẩy sự phát triển của ngành da giầy và hoạt động xuất khẩu của ngành. Hiện tại kim ngạch xuất khẩu của ngành này đứng thứ 3 trong tổng kim ngạch của cả nƣớc, và Việt Nam đứng thứ 8 về sản xuất và thứ 4 về xuất khẩu da giầy trên thế giới. Sản phẩm da giầy của Việt Nam đã xuất khẩu sang 40 nƣớc và vùng lãnh thổ trong đó 80% là xuất sang EU, Mỹ, Nhật + Hiệp hội chè Việt Nam (VITAS) Hiệp hội chè VIệt Nam thành lập ngày 25/01/1998 với 16 đơn vị sáng lập trong đó có Liên hiệp các Xí nghiệp Công nông nghiệp chè Việt Nam nay là Tổng công ty chè làm nòng cốt. Lúc mới thành lập, Hiệp hội là kết quả của việc vận dụng tinh thần Quyết định số 220/CT của Chủ tịch Hội đồng Bộ trƣởng nay là Thủ tƣớng Chính phủ về tổ chức thực hiện chƣơng trình hợp tác thâm canh và thƣơng mại chè với Liên Xô và Ba Lan. Ban đầu Hiệp hội có tên là Hội đồng sản xuất kinh doanh ngành chè và sau đó đƣợc đổi tên thành Hiệp hội sản xuất và tiêu thụ chè Việt Nam (gọi tắt là Hiệp hội chè Việt Nam) theo quyết định số 435 NN-TCCB/QĐ ngày 8/11/1989 của Bộ trƣởng Bộ nông nghiệp và Công nghiệp thực phẩm. Hiệp hội có đại diện tại các địa phƣơng có chè tiêu biểu ở 22 tỉnh thành trên cả nƣớc. Hiệp hội đƣợc tổ chức thành 5 tiểu ban chuyên môn là Khoa học và công nghệ, Hợp tác đối ngoại và tiếp thị, Kinh tế kế hoạch và đầu tƣ, Chế độ chính sách phát triển chè, Tài chính và kiểm soát. Bên cạnh đó trực thuộc Hiệp hội còn có 5 đơn vị là: + Trung tâm xúc tiến thƣơng mại + Trung tâm công nghệ cao và thiết bị tiên tiến + Trung tâm đào tạo + Trung tâm tƣ vấn và đầu tƣ phát triển giống chè + Tạp chí “Ngƣời làm chè” Ngoài ra năm 2003 Hiệp hội còn thành lập thêm Quỹ bảo hiểm hỗ trợ ngành hàng là hình thức khuyến khích tất cả các nhà xuất khẩu Việt Nam tham gia để đảm bảo việc xuất khẩu đƣợc ổn định, giữ đƣợc giá nhằm ổn định cho sản xuất

38 + Hiệp hội cây điều Việt Nam (VINACAS) Hiệp hội điều Việt Nam đƣợc thành lập theo quyết định số 346 NN/TCCB/QĐ ngày 29/11/1990 do Bộ nông nghiệp và Công nghiệp thực phẩm (nay là Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn ) cấp. Là một tổ chức xã hội nghề nghiệp của các đơn vị thuộc mọi thành phần kinh tế làm nhiệm vụ sản xuất, chế biến và kinh doanh hạt điều bao gồm cả hạt điều và các sản phẩm của hạt điều. Hiệp hội đƣợc thành lập nhằm mục đích phối hợp liên kết trong các hoạt động sản xuất kinh doanh hạt điều nhằm thúc đẩy phát triển sản xuất và đảm bảo tiêu thụ hết hạt điều thô của nông dân với giá cả hợp lý và xuất khẩu hạt điều, các sản phẩm hạt điều trên thế giới theo chủ trƣơng chính sách của Nhà nƣớc, thúc đẩy sản xuất phát triển và kinh doanh có hiệu quả, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật ngành điều ngày càng lớn mạnh có vị trí trong nƣớc và trên thế giới, nâng cao chất lƣợng sản phẩm và hiệu quả kinh doanh của ngành điều Việt Nam. + Hiệp hội gỗ- lâm sản Việt Nam (VIFORES) Hiệp hội Gỗ và lâm sản Việt Nam đƣợc thành lập vào ngày 8/5/2000, là tổ chức phi Chính phủ có tƣ cách pháp nhân của các doanh nghiệp Việt Nam và các nhà Quản lý khoa học, kỹ thuật thuộc mọi thành phần kinh tế, hoạt động trong các lĩnh vực trồng rừng, khai thác, chế biến, tiêu thụ, kinh doanh và xuất nhập khẩu gỗ - lâm sản. Hiệp hội đƣợc thành lập nhằm mục đích tập hợp và đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp nhằm mục đích phát triển, bảo vệ và hỗ trợ các doanh nghiệp góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc, thúc đẩy các quan hệ hợp tác kinh tế, khoa học và công nghệ giữa Việt Nam với các nƣớc trên cơ sở bình đẳng cùng có lợi. Căn cứ vào Điều lệ Hiệp hội gỗ- lâm sản Việt Nam đã đƣợc Bộ trƣởng Bộ nội vụ phê duyệt tại Quyết định số 41/2000/QĐ-BTCCBCP ngày 28/06/2000, Hiệp hội có 3 chức năng chính là cầu nối giữa cộng đồng doanh nghiệp chế biến gỗ với Chính phủ và cơ quan Nhà nƣớc có liên quan, chức năng đại diện cộng đồng doanh nghiệp, chức năng dịch vụ cho cộng đồng doanh nghiệp. + Hiệp hội doanh nghiệp điện tử Việt Nam (VIEA)

39 Hiệp hội doanh nghiệp điện tử Việt Nam đƣợc thành lập ngày 02/06/2000 theo Quyết định số 38/2000/QĐ-BTCCBCP của Bộ nội vụ và chịu sự quản lý Nhà nƣớc của Bộ bƣu chính viễn thông. Hiệp hội là một tổ chức toàn quốc của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trong lĩnh vực điện tử và công nghệ thông tin ở Việt Nam. Là một tổ chức phi Chính phủ, nhiệm vụ chính của Hiệp hội là tập hợp các doanh nghiệp trong Hội thành một tập thể vững mạnh và gắn kết để phát triển nền công nghiệp điện tử, công nghệ thông tin, viễn thông trở thành một ngành công nghiệp mũi nhọn trong nền kinh tế quốc dân. Hiệp hội cũng đại diện cho toàn ngành công nghiệp điện tử, công nghệ thông tin, viễn thông trƣớc Chính phủ và các cơ quan quản lý nhà nƣớc. Hội viên liên kết là các doanh nghiệp nƣớc ngoài chiếm trên 51% tổng số doanh nghiệp nƣớc ngoài hoạt động trong ngành. + Hiệp hội cao su Việt Nam (VRA) Hiệp hội Cao su Việt Nam bắt đầu hoạt động từ cuối năm 2004, là một tổ chức tự nguyện có mục đích là phối hợp hoạt động hiệu quả và bảo vệ quyền lợi chính đáng của Hội viên, thúc đẩy ngành cao su Việt Nam phát triển theo hƣớng bền vững và hợp tác quốc tế, góp phần cải thiện điều kiện kinh tế, xã hội và môi trƣờng của Việt Nam. Đến tháng 12/2005, Hiệp hội đã có 71 Hội viên gồm các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế sản xuất và sơ chế nguyên liệu, sản phẩm, đồ gỗ, kinh doanh xuất nhập khẩu, nghiên cứu, đào tạo và dịch vụ liên quan đến ngành cao su. 2.2 TÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC HIỆP HỘI NGÀNH HÀNG XUẤT KHẨU TẠI VIỆT NAM 2.2.1 Hoạt động cầu nối giữa các cơ quan quản lý Nhà nƣớc, các tổ chức kinh tế khác với các doanh nghiệp thành viên Trong bài phát biểu của Thủ tƣớng Phan Văn Khải tại cuộc họp Thủ tƣớng Chính Phủ gặp doanh nghiệp hàng năm tại Hồ Chí Minh ngày 24/25-03-2003, Thủ tƣớng đã kỳ vọng vào vai trò cầu nối của các Hiệp hội nhƣ sau: "Các Hội và Hiệp hội, đặc biệt là các Hiệp hội doanh nghiệp cần đƣợc phát triển rộng để tập hợp sức mạnh trên cơ sở tự nguyện, nhằm thực hiện những việc mà từng thành viên không làm đƣợc hoặc làm không hiệu quả. Hiệp hội cần hoạt động thiết thực, giúp các