Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện phương thức tín dụng chứng từ trong hoạt động thanh toán quốc tế tại chi nhánh 11 thành phố Hồ Chí Minh - Vietinbank

DANH MỤC CÁC HÌNH STT KÝ HIỆU TÊN HÌNH TRANG 1 2 3 4 5 6 Hình 2.1 Hình 2.2 Hình 2.3 Hình 2.4 Hình 2.5 Hình 2.6 Doanh thu dịch vụ thanh toán tại CN 11 TPHCM – Vietinbank Quy trình nghiệp vụ TDCT tại CN 11 TPHCM – Vietinbank Số lượng bộ hồ sơ TDCT được phát hành, thực hiện tại CN 11 TPHCM – Vietinbank Giá trị hồ sơ TDCT được phát hành, thực hiện tại CN 11 TPHCM – Vietinbank Tình hình kim ngạch XNK của Việt Nam Tỷ trọng giữa các phương thức thanh toán quốc tế tại CN 11 TPHCM – Vietinbank 25 29 39 40 44 48

DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU STT KÝ HIỆU TÊN HÌNH TRANG 1 2 3 4 5 Bảng 1.1 Bảng 1.2 Bảng 2.1 Bảng 2.2 Bảng 3.1 Tóm tắt rủi ro của các phương thức TDCT Hệ số rủi ro đối với một số sản phẩm hỗ trợ Kết quả hoạt động kinh doanh của CN 11 TPHCM – Vietinbank So sánh biểu phí TDCT trong thanh toán XNK giữa Vietinbank và Vietcombank Bảng phân công trách nhiêm các bộ phận có liên quan trong mô hình quản lý rủi ro tại CN 11 TPHCM - Vietinbank 2 14 22 47 63

LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết và ý nghĩa của đề tài Trong nền kinh tế thị trường, hệ thống ngân hàng được ví như hệ thần kinh của nền kinh tế, trở thành bộ phận quan trọng trong cơ chế vận hành nền kinh tế quốc gia. Việt Nam cũng không nằm ngoài quỹ đạo đó, tăng cường hoạt động ngoại thương và hội nhập kinh tế với các nước trên thế giới. Tuy nhiên, trong nền kinh tế thị trường, rủi ro trong kinh doanh là điều không tránh khỏi, nhất là đối với dịch vụ ngân hàng. Nhằm hạn chế rủi ro và tạo điều kiện thuận lợi trong việc thanh toán quốc tế, các phương thức thanh toán quốc tế lần lượt ra đời đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của nền kinh tế. Trong đó, phương thức thanh toán tín dụng chứng từ là phương thức được sử dụng rộng rãi và thuận tiện nhất bởi vì nó bảo vệ quyền lợi cho cả người nhập khẩu và người xuất khẩu. Cho nên, thông qua quá trình phân tích thực trạng hoạt động thanh toán XNK bằng phương thức tín dụng chứng từ tại CN 11 TPHCM - Vietinbank, nhằm đưa ra đánh giá về những thành tựu đạt được, những thuận lợi và hạn chế, tạo tiền đề để đưa ra những giải pháp giúp hoàn thiện nghiệp vụ thanh toán XNK bằng phương thức TDCT tại chi nhánh. Đây chính là lý do để lựa chọn đề tài "Hoàn thiện phương thức tín dụng chứng từ trong hoạt động thanh toán quốc tế tại CN 11 TPHCM - Vietinbank" làm luận văn thạc sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu − Nghiên cứu các lý luận cơ bản về phát triển phương thức tín dụng chứng từ tại các NHTM. − Từ số liệu hoạt động thực tiễn trong giai đoạn từ năm 2007-2011, đề tại đánh giá thực trạng về thanh toán XNK bằng phương thức TDCT tại CN 11 TPHCM - Vietinbank nhằm tìm ra những nguyên nhân tồn tại, những khó khăn vướng mắc cần giải quyết, và nêu lên những giải pháp có cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện phương thức TDCT tại CN 11 TPHCM – Vietinbank. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

− Đối tượng nghiên cứu: phương thức TDCT trong thanh toán XNK. − Phạm vi nghiên cứu: Giai đoạn 2007-2011 tại CN 11 TPHCM– Vietinbank. 4. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng kết hợp với phương pháp nghiên cứu thống kê, so sánh, phân tích… đi từ cơ sở lý thuyết đến thực tiễn nhằm giải quyết và làm sáng tỏ mục tiêu đặt ra trong luận văn. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn − Hệ thống những lý luận về phương thức TDCT. − Phân tích hoạt động thanh toán XNK bằng phương thức TDCT tại CN 11 TPHCM – Vietinbank. − Góp phần hoàn thiện và phát triển phương thức TDCT tại CN 11 TPHCM – Vietinbank 6. Những điểm nổi bật của luận văn − Luận văn đã tổng kết và phân tích một cách khái quát nhất về tình hình thanh toán XNK nói chung, và thanh toán XNK bằng phương thức TDCT nói riêng tại CN 11 TPHCM – Vietinbank trong giai đoạn từ năm 2007 – 2011, nêu được điểm thuận lợi và khó khăn, những rủi ro trong phương thức TDCT tại CN 11 TPHCM – Vietinbank. − Luận văn nêu ra những giải biện pháp có tính khả thi nhằm hoàn thiện phương thức TDCT của CN 11 TPHCM – Vietinbank. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển phương thức tín dụng chứng từ tại các ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng hoạt động thanh toán xuất nhập khẩu bằng phương thức tín dụng chứng từ tại Chi nhánh 11 TPHCM – Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam.

Chương 3: Giải pháp hoàn thiện phương thức tín dụng chứng từ trong hoạt động thanh toán quốc tế tại Chi nhánh 11 TPHCM- Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam.

1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN PHƯƠNG THỨC TÍN DỤNG CHỨNG TỪ TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Những lý luận cơ bản về thanh toán quốc tế và phương thức tín dụng chứng từ (TDCT) 1.1.1. Lý luận chung về thanh toán quốc tế: 1.1.1.1. Khái niệm: Thanh toán quốc tế là việc thực hiện các nghĩa vụ tiền tệ, nảy sinh trên cơ sở các hoạt động kinh tế và phi kinh tế, giữa các tổ chức hay cá nhân nước khác; hoặc giữa một quốc gia với tổ chức quốc tế, thông qua quan hệ giữa các ngân hàng có liên hệ. 1.1.1.2. Các phương thức thanh toán cơ bản được sử dụng trong thương mại quốc tế: Quan hệ thanh toán quốc tế được tiến hành thông qua các phương thức thanh toán. Phương thức thanh toán là một yếu tố rất quan trọng trong các điều kiện về thanh toán thương mại quốc tế. Để phù hợp với tính đa dạng và phong phú của mối quan hệ thương mại và thanh toán quốc tế, người ta đã thiết lập những phương thức thanh toán khác nhau. Nhìn chung có các phương thức cơ bản được sử dụng để thanh toán các giao dịch quốc tế như sau, mỗi phương thức mang lại cho nhà nhập khẩu và nhà xuất khẩu những rủi ro khác nhau:

2 Phương thức Thời gian thanh toán thông thường Hàng hóa có sẵn cho người mua Rủi ro đối với nhà xuất khẩu Rủi ro đối với nhà nhập khẩu Trả trước Trước khi gửi hàng Sau khi thanh toán Không có Phụ thuộc hoàn toàn vào nhà xuất khẩu để vận chuyển hàng hóa đã đặt mua Thư tín dụng Khi việc gửi hàng được thực hiện Sau khi thanh toán Rất ít hoặc không có, tùy thuộc vào điều kiện tín dụng Việc gửi hàng đã được cam kết thực hiện nhưng còn tùy thuộc vào nhà xuất khẩu có giao hàng theo đúng mô tả trong bộ chứng từ hay không Bảng 1.1: Tóm tắt rủi ro của các phương thức TDCT

3 Hối phiếu trả ngay Vào lúc xuất trình hối phiếu cho người mua Sau khi thanh toán Nếu hối phiếu không được thanh toán thì bị mất hàng Giống như trên trừ việc nhà nhập khẩu có thể kiểm tra hàng hóa trước khi thanh toán Hối phiếu trả chậm Khi đến hạn thanh toán hối phiếu Trước khi thanh toán Phụ thuộc vào người mua thanh toán hối phiếu Tương tự như trên Ký gửi Lúc người mua bán được hàng hóa Trước khi thanh toán Cho phép nhà nhập khẩu bán hàng trước khi thanh toán cho nhà xuất khẩu Không có, cải thiện được dòng tiền của người mua Bán chịu Theo thỏa thuận Trước khi thanh toán Phụ thuộc hoàn toàn vào người mua trả tiền như đã thỏa thuận Không có 1.1.2. Lý luận chung về phương thức TDCT 1.1.2.1. Khái niệm Tín dụng là quan hệ vay mượn, quan hệ sử dụng vốn lẫn nhau giữa người đi vay và người cho vay dựa trên nguyên tắc hoàn trả, kèm theo lợi tức khi đến hạn. Như vậy, tín dụng có thể hiểu một cách giản đơn là một quan hệ giao dịch giữa hai chủ thể, trong đó một bên chuyển giao tiền hoặc tài sản cho bên kia bằng nhiều hình thức: cho vay, bán

4 chịu hàng hoá, chiết khấu, bảo lãnh,… được sử dụng trong một thời gian nhất định và theo một số điều kiện nhất định nào đó đã thoả thuận. Tín dụng chứng từ (Letter of credit – L/C) là một công cụ được ngân hàng phát hành nhân danh nhà nhập khẩu (người trả tiền), hứa chi trả cho nhà xuất khẩu (người nhận tiền) theo các chứng từ đúng với những điều khoản đã quy định trong đó. Ngân hàng phát hành sẽ thay mặt cho người nhập khẩu thực hiện nghĩa vụ tín dụng. Nó cần đảm bảo việc thanh toán cho người xuất khẩu và thông báo đến người xuất khẩu những điều khoản và điều kiện của TDCT. Phương thức TDCT là phương thức thanh toán, theo yêu cầu của khách hàng, một ngân hàng sẽ phát hành một bức thư, gọi là L/C (Letter of credit – L/C), trong đó NHPH cam kết trả một số tiền nhất định cho một bên thứ ba, hoặc chấp nhận hối phiếu do bên thứ ba kí phát trong phạm vi số tiền đó khi người này xuất trình cho NHPH bộ chứng từ thanh toán phù hợp với những điều khoản và điều kiện quy định trong L/C. L/C là một phương tiện rất quan trọng của phương thức thanh toán TDCT. Nếu không mở được thư tín dụng thì phương thức thanh toán này không thể xác lập được và người xuất khẩu sẽ không thể giao hàng cho người nhập khẩu. Từ khái niệm trên, ta có thể chỉ ra bản chất của nó: − L/C chính là 1 cam kết thanh toán do NHPH lập ra và đảm bảo thực hiện. − Cam kết được lập bởi sự đề nghị của nhà nhập khẩu. − Người nhận cam kết là bên thứ 3 (nhà xuất khẩu). − Đây là cam kết có điều kiện. Nó phụ thuộc vào bên thứ 3 có đáp ứng được những điều kiện quy định trong L/C hay không. 1.1.2.2. Đặc điểm Trong phương thức thanh toán TDCT, các ngân hàng tham gia chủ động và tích cực vào quá trình thanh toán. Vai trò ngân hàng trong phương thức thanh toán này là rất quan trọng. Khi ngân hàng đồng ý mở L/C cho nhà nhập khẩu chính là lúc ngân hàng phát sinh cam kết thanh toán cho người hưởng lợi (nhà xuất khẩu).

5 Trong TTQT, phương thức TDCT có các đặc điểm sau: − Độc lập với hợp đồng cơ sở và hàng hóa: Trong phương thức tín dụng chứng từ, quyền lợi và nghĩa vụ của ngân hàng phát hành không bị ràng buộc vào hợp đồng ngoại thương ngay cả khi L/C có bất cứ dẫn chiếu nào đến hợp đồng này. − Giao dịch bằng chứng từ và thanh toán chỉ căn cứ vào chứng từ: Dựa trên các yêu cầu về chứng từ thể hiện trong L/C, các ngân hàng sẽ chỉ dựa trên cơ sở chứng từ, kiểm tra việc xuất trình có phù hợp hay không. Khi chứng từ xuất trình là phù hợp, thì NHPH phải thanh toán vô điều kiện cho nhà xuất khẩu, cho dù là trên thực tế hàng hóa có thể không được giao hoặc tình trạng hàng hóa được giao không hoàn toàn đúng như ghi trên chứng từ. Như vậy việc thanh toán không hề căn cứ vào tình hình thực tế của hàng hóa. Nếu hàng hóa không khớp với chứng từ, thì hai bên mua bán sẽ phải trực tiếp giải quyết với nhau trên cơ sở hợp đồng ngoại thương, không liên quan đến ngân hàng. − Yêu cầu tuân thủ chặt chẽ của bộ chứng từ: Vì phương thức TDCT chỉ thông qua bộ chứng từ và thanh toán cũng chỉ căn cứ vào bộ chứng từ nên yêu cầu tuân thủ chặt chẽ của chứng từ (phải phù hợp với điều kiện của L/C về số loại, số lượng, nội dung chứng từ…) là nguyên tắc cơ bản của việc thanh toán theo phương thức TDCT. − Công cụ thanh toán hạn chế rủi ro hay là công cụ từ chối thanh toán và lừa đảo: Trong các phương thức thanh toán thì thanh toán bằng phương thức TDCT có ưu điểm vượt trội về sự an toàn cho các bên tham gia. Chính vì vậy mà phương thức này đã tồn tại và phát triển mạnh như ngày nay. Tuy nhiên, phương thức này cũng tồn tại nhược điểm đó là việc thanh toán chỉ căn cứ trên chứng từ chứ không phụ thuộc vào thực tế hàng hóa do đó có thể bị lợi dụng trở thành phương tiện lừa đảo. Nhà nhập khẩu có thể dựa vào lý do bộ chứng từ xuất trình không phù hợp để từ chối nhận hàng,