Luận văn Thạc sĩ Kiểm soát và Bảo vệ môi trường: Đánh giá thực trạng quản lý và sử dụng quỹ đất công ích tại thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định

23 Và theo chính sách này, nhiều địa phương trong miền Nam không còn quỹ đất nông nghiệp để làm công ích. Do vậy, hầu hết các xã, phường, thị trấn của các tỉnh ở miền Nam không có khái niệm về đất công ích, không có chủ trương và không để lại quỹ đất công ích. Vì vậy, các công trình công ích, xây dựng hạ tầng cơ sở ở nông thôn chủ yếu được thực hiện trên cơ sở huy động nguồn lực đóng góp của người dân. Đối với miền Bắc và duyên hải miền Trung, tập thể hóa dưới hình thức hợp tác hóa đã diễn ra một cách mạnh mẽ thông qua việc đổi mới kinh tế với nội dung chuyển đổi HTX và xác lập hộ gia đình thành đơn vị kinh tế độc lập tự chủ. Do chuyển đổi hợp tác nông nghiệp diễn ra không triệt để nên bên cạnh những hộ nông dân với tính cách là đơn vị kinh tế độc lập tự chủ vẫn còn quan hệ khoán, quản của HTX nông nghiệp đối với các hộ dân. Mối quan hệ trong nông thôn lúc này là hộ gia đình - thôn - xã. Điều luật về ĐCI 5% thực chất là luật hóa quỹ đất vòng II, là đất dự phòng hình thành trong việc giao đất nông nghiệp cho hộ nông dân sử dụng ổn định lâu dài trong các HTX nông nghiệp trước đây. Như vậy, chỉ nơi nào tồn tại HTX nông nghiệp với quan hệ giao đất nông nghiệp cho hộ nông dân sử dụng ổn định lâu dài cụ thể là miền Bắc và duyên hải miền Trung mới có quỹ đất vòng II do đó quỹ ĐCI mới được xác định. Sự tồn tại của quỹ ĐCI gần như đồng thời với sự tồn tại của các HTX nông nghiệp. Thực tế, quỹ ĐCI đã thực sự trở thành nguồn lực đáp ứng cho việc xây dựng hạ tầng cơ sở nông thôn, góp phần làm thay đổi bộ mặt nông thôn Việt Nam trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, do đặc điểm riêng của từng địa phương, một số tỉnh ở miền núi và trung du Bắc bộ có diện tích đất tự nhiên lớn, mật độ dân số thưa nên chưa khai thác hết quỹ đất nông, lâm nghiệp để đưa vào sử dụng, tình trạng du canh, du cư, di dân tự do diễn ra phổ biến. Mặt khác, do tập quán trước đây để lại, khái niệm HTX với đồng bào dân tộc rất đơn giản nên việc hình thành HTX ở miền núi đã khó thì việc giữ cho HTX tồn tại càng khó khăn hơn, tình trạng xã viên hôm nay xin vào, ngày mai xin ra khỏi HTX là việc diễn ra hàng ngày của đồng bào dân tộc miền núi, vùng cao. Vì vậy, đa số các HTX ở miền núi đã tự giải thể nên việc để lại quỹ ĐCI ở các xã miền núi, vùng cao là rất ít, nhiều địa phương không có chủ trương để lại quỹ đất này, nhưng lại có nhiều địa phương để lại quỹ ĐCI vượt quá nhiều (trên 10%) so với quy định của pháp luật đất đai như ở Bắc Giang, Bắc Ninh, Nam Định, Hà Nội. Tại các tỉnh Miền Trung nhiều địa phương cũng để lại ĐCI có tỷ lệ cao hơn quy định như Đà Nẵng: 15,46%; Thừa Thiên - Huế: 11,7%,..... Đặc biệt trước Luật đất đai năm 2003, quỹ đất công ích không được thi hành ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, miền Đông Nam bộ và Tây Nguyên. Trong quản lý đất đai các vùng này hầu như không có khái niệm về quỹ đất công ích. Vì vậy, các tỉnh này gặp nhiều khó khăn trong việc triển khai đất đai để phục vụ cho các mục đích công cộng. PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark

24 Tổng quát chung về quỹ đất công ích, tính từ những năm trước trở lại đây cho thấy, nếu năm 1997 cả nước để lại quỹ ĐCI bằng 5,33% tổng diện tích đất nông nghiệp (cao hơn quy định của Luật đất đai 1993 là 0,33%) thì đến nay, đất công ích giao cho UBND cấp xã quản lý và sử dụng trong tổng diện tích đất nông nghiệp của cả nước là 364.336 ha tương đương 3,9%. Mặc dù diện tích ĐCI của cả nước có xu hướng bị giảm dần so với những năm trước đó nhưng ở đồng bằng Bắc Bộ có tỷ lệ tăng cao, nhất là khu vực đồng bằng sông Hồng: Năm 1994 có 42.400 ha ĐCI, chiếm 6,76% tổng diện tích đất nông nghiệp. Năm 1997 diện tích ĐCI tăng lên 70.300 ha, chiếm 9,75% và đến đầu năm 2003, diện tích ĐCI lại giảm xuống còn 57.968 ha tương đương với 6,76%. Bảng 1.1. Hiện trạng sử dụng quỹ đất công ích cả nước năm 2015 Loại đất Tổng diện tích trong địa giới hành chính (ha) UBND xã quản lý, sử dụng ha) Tỷ lệ (%) Đất nông nghiệp 9.345.346 364.336 3,90 1. Đất trồng cây hàng năm 6.129.518 254.494 4,15 1.1. Đất trồng lúa 4.267.849 143.738 3,37 1.2. Đất nương rẫy 644.443 36.269 5,63 1.3. Đất trồng cây hàng năm khác 1.217.226 74.487 6,12 2. Đất vườn tạp 628.464 4.276 0,68 3. Đất trồng cây lâu năm 2.181.943 30.379 1,39 4. Đất cỏ dùng vào chăn nuôi 37.575 28.640 76,22 5. Đất có mặt nước NTS 367.846 46.547 12,65 (Nguồn: [1]) Nếu xét theo miền và theo địa phương, tình hình để lại quỹ ĐCI theo quy định của Nghị định 64/CP như sau: Ngoài 78% diện tích đất nông nghiệp đã được giao cho các hộ gia đình sử dụng ổn định, lâu dài theo quy định của pháp luật đất đai, cả nước vẫn còn khoảng trên dưới 22% diện tích đất nông nghiệp do UBND xã, HTX và nông trường quốc doanh quản lý, sử dụng. Như vậy, tỷ lệ quỹ đất do UBND cấp xã quản lý PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark

25 trong cả nước tại thời điểm này là 3,90% tổng diện tích đất nông nghiệp tương đương với 364.336 ha, trong đó có khoảng 269.609 ha (tương đương 76%) được cấp xã cho các hộ nông dân thuê để sử dụng vào sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, còn lại 26% số quỹ ĐCI do xã hoặc HTX nông nghiệp trực tiếp sử dụng dưới nhiều hình thức khác nhau. Tổng diện tích quỹ đất công ích cả nước là 364.336 ha, trong đó miền Nam có 54.004 ha (chiếm 14,82%). Có thể thấy, rằng tỷ lệ ĐCI ở các tỉnh miền Nam rất nhỏ, chủ yếu là diện tích của các loại đất vô chủ, đất của những người chuyển đi nơi khác giao lại cho xã quản lý hoặc là đất hoang được phục hóa, đất do xã thu hồi. 1.2.2.2. Thực trạng trong quản lý, sử dụng đất công ích Cùng với việc để lại đất, việc quản lý, sử dụng đất vào thực tế cũng là khâu quan trọng nhằm phát huy hết hiệu quả và ý nghĩa của quỹ đất được để lại. Nhìn vào thực trạng quản lý, sử dụng đất công ích từ khi được tồn tại cho đến nay có một số vấn đề đáng quan tâm như sau: * Về quản lý đất công ích Thứ nhất, quản lý đất công ích kém hiệu quả: đất công ích được hình thành từ khi thực hiện chủ trương giao ruộng ổn định lâu dài cho các hộ gia đình, xã viên hợp tác xã nông nghiệp. Diện tích được giao đến từng hộ gia đình sử dụng phân tán ở nhiều thửa đất thuộc các xứ đồng khác nhau. Sau khi thực hiện chủ trương dồn điền, đổi thửa trong nông nghiệp, một số nơi quy hoạch lại đồng ruộng, đưa quỹ đất công ích tập trung trong từng khu vực để phát triển các công trình công cộng và hạ tầng kinh tế ở các vùng nông thôn. Song ở các nơi khác, diện tích đất công ích hiện diện lại không rõ ràng và bị phân tán nhỏ lẻ. Cụ thể hơn, qua khảo sát, kiểm tra tại các xã, phường, thị trấn thì hầu hết cho thấy diện tích đất công ích phần lớn do các thôn quản lý, không có hồ sơ quản lý, không được thể hiện trong hồ sơ địa chính xã, phường, thị trấn. Hiện trạng trong sử dụng đất công ích cho thấy hầu hết các ô, thửa đất công ích nằm rải rác, manh mún, đan xen với nhiều loại đất khác nhau, đất công ích chưa được các địa phương khoanh vùng tập trung khi lập quy hoạch, cũng có trường hợp do chưa nắm rõ vai trò, vị trí và tác dụng của đất công ích mà một số địa phương vẫn chưa hoặc không để lại quỹ đất công ích, gây nên sự phát triển thiếu cân đối ở các địa phương. Thứ hai, công tác quản lý lỏng lẻo: Ngoài các yếu tố về đất đã được nhìn nhận, những năm gần đây tình trạng ở nhiều địa phương công tác quản lý đất đai nói chung và đất công ích nói riêng bị buông lỏng. Một số cán bộ chính quyền cấp huyện, xã để thất thoát, sử dụng lãng phí nguồn thu tài chính từ đất công ích làm cho hiệu quả sử dụng đất công ích bị hạn chế, mất lòng tin trong nhân dân. Các trường hợp vi phạm không được phát hiện kịp thời hoặc khi đã xác định được hành vi trái pháp luật nhưng PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark

26 hình thức xử phạt vẫn còn là một thực trạng có nhiều bức xúc, có thể lấy trường hợp làm ví dụ điển hình sau: - Bài báo “Thanh tra việc sử dụng đất nông nghiệp vào mục đích công ích trên địa bàn Thành phố Hà Nội” được đăng trên báo tin tức ngày 31/12/2012: “Qua kết quả kiểm tra tại các quận huyện đã cho thấy những bất cập, tồn tại trong quản lý, sử dụng quỹ đất nông nghiệp sử dụng vào mục đích công ích. Đó là việc giao khoán, cho thuê đất không thực hiện đấu thầu, đấu giá đất; không có bản đồ, hồ sơ, sổ sách quản lý theo quy định. Đáng chú ý, nhiều nơi cho thuê đất không đúng đối tượng, thời gian thuê đất vi phạm khoản 2 Điều 72 và khoản 5 Điều 67 Luật Đất đai 2003; sử dụng đất công ích trên 10% tổng quỹ đất nông nghiệp, vi phạm khoản 1 Điều 14 Nghị định 64/NĐ-CP, khoản 1 Điều 72 Luật đất đai 2003. Một số diện tích tự ý chuyển đổi mục đích kéo dài nhiều năm nhưng chưa được UBND các xã, phường, thị trấn và thanh tra xây dựng quận, huyện xử lý kiên quyết, triệt để; một số diện tích khác để hoang hóa, không sử dụng, bị lấn chiếm, gây lãng phí, vi phạm Luật Đất đai”. - Bài báo “thực hiện quản lý đất đai cần được làm tốt hơn ở cơ sở” được đăng trên cổng thông tin điện tử của huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa. “Qua kiểm tra các xã vẫn còn tình trạng hợp đồng cho thuê đất công ích được ký quá thời hạn cho thuê đất, theo quy định của Luật đất đai năm 2003. Một số xã ký hợp đồng cho thuê đất công ích, sử dụng không đúng mục đích. Nội dung hợp đồng vi phạm các quy định của pháp luật đất đai, có trường hợp ký kết hợp đồng không đúng với chức năng và thẩm quyền,…” Bên cạnh đó, đất công ích không thuộc loại đất được Nhà nước giao cho các hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài, không cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các loại đất này. Nó chỉ được quản lý trong hồ sơ địa chính thông qua hợp đồng giao thầu, khoán thầu, cho thuê đất công ích. Trên thực tế, quỹ đất công ích được thể hiện lẫn trong các loại đất nông nghiệp, chưa được thể hiện rõ ràng trên bản đồ địa chính. Đồng thời, khả năng về tổ chức và trình độ quản lý của cán bộ ở nhiều địa phương còn yếu kém. Vì vậy, công tác quản lý gặp nhiều khó khăn, các cơ quan quản lý khó kiểm soát các hoạt động sử dụng đất. Tất cả các nguyên nhân trên đã dẫn đến nhiều thiếu sót và sai phạm trong quản lý và sử dụng đất công ích. * Về sử dụng đất công ích Song song với những nhân tố về tổ chức, quản lý tác động đến thực trạng áp dụng pháp luật về đất công ích, thì việc sai phạm trong sử dụng cũng phổ biến xảy ra. Thứ nhất, việc lấn chiếm, sử dụng trái phép đất công ích diễn ra rộng rãi trên nhiều địa phương, lợi dụng sự buông lỏng trong công tác quản lý của chính quyền địa phương, nhiều đối tượng đã chiếm dụng đất công ích, sang nhượng trái quy định. PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark