Luận văn Thạc sĩ Kiểm soát và Bảo vệ môi trường: Đánh giá công tác thu hồi đất của một số dự án phát triển kinh tế - xã hội tại thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên

57 chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước mà chủ yếu là phó mặc cho chủ đầu tư và Hội đồng GPMB. Đại bộ phận lớn cán bộ thuộc hội đồng làm công tác thu hồi đất khi phỏng vấn thì trả lời ngồi hội đồng cho đủ thành phần, chứ bản thân chưa bao giờ thấy quyển Luật Đất đai. Dự án I dù áp dụng cơ chế đặc thù nhưng vẫn chậm tiến độ triển khai, thiếu minh bạch trong công tác bồi thường, gây bức xúc cho cả người sử dụng đất, chủ đầu tư. Kiến nghị khiếu nại của hộ dân đến các cấp, các ngành chưa giải quyết dứt điểm, thiếu cương quyết, làm cho việc giải phóng mặt bằng bị kéo dài tới 4 năm (từ năm 2012 đến năm 2015). Gía đất tính bồi thường chưa phù hợp, thấp và chưa sát giá thị trường, bình quân 1m 2 giá đất các hộ dự án II nhận gắp 3 lần các hộ ảnh hưởng dự án I. So bì về giá bồi thường dự án này với dự án khác. 3.3.4. Ảnh hưởng của việc thực hiện chính sách thu hồi đất đến cuộc sống của các hộ dân c đất bị thu hồi Để đánh giá ảnh hưởng của việc thực hiện chính sách thu hồi đất đến cuộc sống của các hộ dân có đất bị thu hồi, đề tài tiến hành thu thập số liệu từ kết quả phỏng vấn tại bảng tự thiết kế. Bảng 3.10. Kết quả phỏng vấn chi tiết thu hồi đất của các hộ dân tại 02 dự án Chỉ tiêu Đơn vị Dự án I Dự án II Số hộ có đất bị thu hồi được hỏi: hộ 40 20 - Số hộ bị thu hồi hết diện tích hộ 21 9 - Số hộ bị thu hồi trên 50% diện tích hộ 12 6 - Số hộ bị thu hồi dưới 50% diện tích hộ 7 5 Tổng số nhân khẩu bị ảnh hưởng khi thu hồi người 240 120 Tổng diện tích đất ở m2 1641,81 1720 Bình quân diện tích đất ở/hộ trước khi thu hồi m2 78,18 190 PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark

58 Tổng diện tích đất NN m2 3242,49 2717,14 Bình quân diện tích đất NN bị thu hồi/hộ m2 341,88 452,85 Tổng số tiền bồi thường hỗ trợ đồng 6.884.137.931 10.525.000.000 Bình quân tiền bồi thường hỗ trợ/hộ đồng 172.103.448 526.250.000 Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra, phỏng vấn các hộ Qua bảng 3.10, kết quả phỏng vấn 40 hộ dân bị thu hồi đất để thực hiện Dự án I cho thấy, bình quân diện tích đất ở của mỗi hộ trước khi thu hồi là 78,18m 2 , bình quân đất NN của mỗi hộ bị thu hồi là 341,88m 2 (loại đất này chủ yếu là đất trồng cây lâu năm – đất vườn). Có tới 21/40 hộ dân (52%) bị thu hồi hết đất, có 12/40 hộ dân (30%) bị thu hồi trên 50% diện tích đất NN và 7/40 hộ bị thu hồi diện tích đất NN dưới 50%, chiếm 17,5%. Bình quân mỗi hộ được bồi thường 172.103.448 đồng. Kết quả phỏng vấn 20 hộ dân bị thu hồi đất để thực hiện Dự án II cho thấy, bình quân diện tích đất ở của mỗi hộ trước khi thu hồi là 190m 2 , bình quân đất NN của mỗi hộ bị thu hồi là 452,85m 2 (đất trồng cây lâu năm – đất vườn). Có tới 9/20 hộ dân (45%) bị thu hồi hết đất, có 6/20 hộ dân (30%) bị thu hồi trên 50% diện tích đất NN và 5/20 hộ bị thu hồi diện tích đất NN dưới 50%, chiếm 25%. Bình quân mỗi hộ được bồi thường 526.250.000 đồng. Nhà nước thu hồi đất dẫn đến những thay đổi về cuộc sống của người dân, đặc biệt là những người sống nguồn thu nhập phụ thuộc vào các hoạt động kinh doanh buôn bán. a) Thay đổi về nguồn vốn con người Do phải thu hồi hết đất ở, di chuyển chổ ở, thay đổi việc làm, tập quán nơi ở cũ, địa phương không có quỹ đất ở bằng hoặc hơn vị trí cũ để bồi thường bằng hoán đổi đất, chính vì vậy được thực hiện bồi thường bằng tiền, việc hỗ trợ cũng như vậy. Tổng số lao động ở Dự án I là 135/240 người, Dự án II là 89/120 người. Qua số liệu điều tra cho thấy, độ tuổi lao động trung bình có đất bị thu hồi ở hai dự án. Độ tuổi từ 18 đến 35 tuổi (đối với nữ giới) và từ 18 đến 40 tuổi (đối với nam giới) chiếm tới 52,4 % ở Dự án I và 25,60 % ở Dự án II. Lao động ở độ tuổi trên 35 tuổi (đối với nữ giới) và trên 40 tuổi (đối với nam giới) ở Dự án I chiếm tỷ lệ (44,6 %) cao hơn so Dự án II (39,8%). Lao động độ tuổi dưới 18 tuổi (độ tuổi đi học) chỉ chiếm một tỷ lệ thấp là 12,87 % ở Dự án I và 21,46 % ở Dự án II. PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark

59 Hình 3.5. Độ tuổi lao động bị thu hồi đất. Nhìn vào hình 3.4 biết được, nguyên nhân dẫn đến khó khăn trong việc di dời các hộ đến nơi ở mới là độ tuổi đã lập gia đình và độ tuổi cần lập gia đình chiếm rất cao, nhưng lô đất bố trí tái định cư nhỏ không đủ điều kiện sinh hoạt, nhất là hộ có từ 2 thế hệ trở lên. Mặt khác, những lao động có đất bị thu hồi phải thay đổi việc làm, tập quán nơi ở cũ, chuyển đổi nghề nghiệp sau khi bị thu hồi đất vì di chuyển chổ ở, nhưng tuổi đã lớn rất ngại phải theo học để chuyển đổi nghề. b) Thay đổi về nguồn vốn tài chính Do có sự thay đổi về nguồn vốn đất đai, là nơi ở, là tư liệu sản xuất chủ yếu của các hộ dân nên dẫn đến thay đổi về lao động và thu nhập của hộ. Kết quả điều tra cho thấy, cơ cấu thu nhập của người dân ở cả 2 dự án đều có sự thay đổi rõ rệt. Cùng với việc thu hẹp diện tích đất ở, đất lập vườn, thu nhập từ kinh doanh của người dân sau khi thu hồi đất đã giảm rõ rệt so với trước đó. Thu nhập từ các hoạt động kinh doanh ở Dự án I giảm 60,98%, trong khi đó Dự án II giảm 32,59% sau thu hồi đất, GPMB. Nguyên nhân chính dẫn đến sự thay đổi này là do các hộ thuộc diện bị thu hồi đất ở Dự án I đã dành một phần số tiền bồi thường, hỗ trợ để gửi tiết kiệm, chưa biết sử dụng số tiền bồi thường, hỗ trợ một cách đúng mục đích, nhữn g hộ này chủ yếu là những hộ sử dụng tiền để sửa chữa hoặc xây mới nhà cửa và sắm những trang thiết bị đắt tiền nhưng không phục vụ cho mục đích kinh doanh, ngoài ra còn mất nhiều thời gian họp hành giải quyết trong quá trình thực hiện công tác GPMB. Ở Dự án II mới thực hiện xong nên việc đánh giá còn ở mức độ tương đối. PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark

60 Bảng 3.11. Thay đổi cơ cấu thu nhập của người dân ở 02 dự án Dự án Các nguồn thu nhập Trước thu hồi đất, GPMB Sau thu hồi đất, GPMB Giá trị (đồng) Cơ cấu (%) Giá trị (đồng) Cơ cấu (%) Dự án I Thu từ nông nghiệp 1800000 25.14 1267000 35.86 Thu từ phi nông nghiệp 5360000 74.86 2266000 64.14 Tổng thu nhập 7160000 100 3533000 100 Dự án II Thu từ nông nghiệp 1500000 20.83 1000000 16.13 Thu từ phi nông nghiệp 5700000 79.17 5200000 83.87 Tổng thu nhập 7200000 100 6200000 100 Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra, phỏng vấn các hộ Kết quả tổng hợp ở bảng 3.11, sự thay đổi cơ cấu thu nhập, tổng thu nhập sau khi thu hồi đất Dự án I giảm 50,66%, trong khi đó Dự án II chỉ giảm 13,89% chứng tỏ người dân bị ảnh hưởng thu hồi đất ở Dự án II đã nhanh chống ổn định đời sống mưu sinh, nhờ chủ động trong công tác thỏa thuận bồi thường, ít tốn thời gian cho việc họp hành giải quyết trong quá trình thực hiện công tác GPMB. Bảng 3.12. Ý kiến của người dân về sự thay đổi thu nhập ở 2 dự án Chỉ tiêu Dự án I Dự án II Tổng số Tỷ lệ % Tổng số Tỷ lệ % Tổng số hộ 40 100 20 100 Số hộ có thu nhập cao hơn 7 17.5 15 75 Số hộ có thu nhập không đổi 2 5 1 5 Số hộ có thu nhập kém đi 31 77.5 4 20 Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra, phỏng vấn các hộ PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark

61 Kết quả tổng hợp ở bảng 3.12, cũng cho thấy việc sử dụng tiền bồi thường hiện nay của các hộ dân sau khi Nhà nước thu hồi đất không đúng mục đích đây cũng là tình trạng của các hộ dân tại 02 dự án nêu trên. Với số tiền bồi thường có được, các hộ dân có thể để phát triển sản xuất kinh doanh hoặc học nghề để tạo thu nhập ổn định, đảm bảo cho cuộc sống sau khi bị thu hẹp diện tích đất kinh doanh, trồng trọt. Nhưng đa số các hộ khi nhận được tiền bồi thường lại sử dụng vào các mục đích khác như: mua sắm tài sản và sữa chữa nhà hoặc xây dựng mới khang trang và đầy đủ tiện nghi hơn nên ta thường thấy các hộ ảnh hưởng dự án nói chung sau khi bị thu hồi đất nhà cửa của các hộ này thường khang trang. Tuy nhiên, chính việc sử dụng tiền bồi thường không đúng mục đích dẫn đến tình trạng nhiều hộ gia đình sau khi bị thu hồi chỉ làm đủ ăn mà không có tích lũy, một số sống bằng tiền làm thuê, mức thu nhập bấp bênh nên cuộc sống không ổn định như trước, thực trạng ở vùng nghiên cứu cũng giống với nhiều địa phương ở nước ta. c) Thay đổi về nguồn vốn xã hội. Bảng 3.13. Tình hình tiếp cận các cơ sở hạ tầng sau khi thu hồi đất,GPMB STT Chỉ tiêu Dự án I Dự án II Tổng số Tỷ lệ % Tổng số Tỷ lệ % Tổng số hộ 40 100 20 100 1 Cơ sở hạ tầng tốt hơn 19 47.5 4 20 2 Cơ sở hạ tầng không đổi 9 22.5 5 25 3 Cơ sở hạ tầng kém đi 12 30 11 55 Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra, phỏng vấn các hộ Bảng 3.13 phản ảnh việc thu hồi đất để thực hiện dự án đã ảnh hưởng làm thay đổi cơ sở hạ tầng ở địa bàn nghiên cứu. Kết quả phỏng vấn các hộ bị thu hồi đất tại 02 dự án nghiên cứu cho thấy, đa số các hộ dân ở Dự án I cho rằng cơ sở hạ tầng xã hội sau khi thu hồi đất đã được cải thiện tốt hơn so với trước khi thu hồi đất chiếm tỷ lệ 47,5% vì được lùi xây dựng lại nhà ở tại trục đường rộng 36 mét; 30% số hộ cho rằng kém đi, bởi vì tại nơi ở cũ nằm trên tuyến đường liên xã, phường và đến huyện Đồng Xuân nên rất thuận tiện cho việc tiếp cận cơ sở hạ tầng tốt hơn tại khu TĐC. Ở Dự án II, có 55% số hộ cho rằng cơ sở hạ tầng sau khi GPMB kém đi do thi công công trình thuộc trung tâm thị xã nên việc vận chuyển vật liệu xây dựng phải qua nhiều tuyến đường, làm đường sá hư hỏng, ảnh hưởng đến giao thông đi lại của nhân dân. Bảng 3.14. Tình hình đời sống tinh thần sau khi thu hồi đất, GPMB PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark

62 STT Chỉ tiêu Dự án I Dự án II Tổng số Tỷ lệ % Tổng số Tỷ lệ % Tổng số hộ 40 100 20 100 1 Đời sống tinh thần tốt hơn 12 30 16 80 2 Đời sống tinh thần không đổi 12 30 2 10 3 Đời sống tinh thần kém đi 16 40 2 10 Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra, phỏng vấn các hộ Bảng 3.14 phản ảnh, việc thu hồi đất, GPMB cũng tác động đến đời sống tinh thần của các hộ dân bị ảnh hưởng. Kết quả phỏng vấn các hộ bị thu hồi đất, ảnh hưởng GPMB tại 02 dự án nghiên cứu cho thấy đa số các hộ dân ở Dự án I cho rằng đời sống tinh thần tốt hơn trước khi thu hồi đất (chiếm 30% số hộ), bởi lý do được sống trong các ngôi nhà khang trang, tiện nghi đầy đủ hơn, tốt hơn, được tiếp xúc với công nghệ thông tin; có 40 % số hộ cho rằng đời sống tinh thần kém đi, bởi vì không tiếp cận được các dịch vụ như khi nơi ở cũ (sát đường liên xã, phường và huyện), chồng con rượu chè, hát hò; mặt khác không được bồi thường thỏa đáng (áp giá bồi thường theo qui định thấp, không tính theo giá thị trường, giá thỏa thuận như Dự án II) nên gây bức xúc, chống đối chính quyền địa phương, gây mất tình làng nghĩa xóm với các hộ tham gia vận động, khiếu kiện kéo dài chưa được chính quyền giải quyết dứt điểm. Trong khi đó, ở Dự án II có 80% số hộ cho rằng đời sống tinh thần tốt lên, bởi vì vui vẻ đồng tình bàn giao đất cho chủ đầu tư (nhất là các hộ có nhà, đất ở các vị trí 2,3 và 4). 3.4. ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP CHO VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH THU HỒI ĐẤT ĐẠT HIỆU QUẢ CAO HƠN 3.4.1. Điều chỉnh bằng việc bổ sung qui định pháp luật về thu hồi đất Nhà nước phải đơn giản hóa trình tự, thủ tục vì theo quy định của pháp luật hiện hành đang có quá nhiều khâu trung gian, nhiều thủ tục, thời gian giữa các thủ tục còn dài PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark

63 để thu hồi đất thực hiện dự án. Từ khâu thành lập hội đồng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư; tổ chức điều tra, đo đạc, điểm đếm tài sản; xác định nguồn gốc đất, xác nhận nhân hộ khẩu, sưu tra hồ sơ, niêm yết lấy ý kiến phương án bồi thường; thẩm định phương án, ban hành quyết định thu hồi đất, quyết định phê duyệt phương án; tổ chức chi trả tiền, bố trí tái định cư; tổ chức vận động, thuyết phục; tổ chức cưỡng chế thu hồi đất. Điều chỉnh bằng việc bổ sung qui định pháp luật Nhà nước tôn trọng sự thoả thuận bình đẳng giữa chủ đầu tư và người sử dụng đất, công nhận sự thoả thuận giữa các bên. Xong cần phải giải quyết được sự bế tắc trong cơ chế thỏa thuận bồi thường, khi mà chủ đầu tư đã thỏa thuận được một tỷ lệ phần trăm nhất định nhưng vẫn còn một phần đất không thể thỏa thuận được với người sử dụng đất thì Nhà nước nên ra quyết định thu hồi đảm bảo quyền lợi của chủ đầu tư và người sử dụng đất. Để chặc chẻ hơn cần đưa ra thời hạn thỏa thuận tối đa là bao nhiêu tháng thì Nhà nước quyết định thu hồi dự án và giấy chứng nhận đầu tư, hạn chế thấp nhất tình trạng chủ đầu tư không có năng lực tài chính nhưng vẫn được cho phép đầu tư dự án. Hiện nay đang diễn ra trường hợp ở nhiều dự án, không phải người dân không chịu chuyển nhượng đất mà là chủ đầu tư không đủ khả năng tài chính để đền bù cho dân, mặc dù giá chuyển nhượng đã ở mức hợp lý. Làm rõ khái niệm thu hồi đất vì mục đích kinh tế so với các trường hợp thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng. Nên tách bạch phạm trù kinh tế ra khỏi phạm trù xã hội trong các dự án mà chúng ta vẫn quen gọi là dự án kinh tế-xã hội. Bởi nếu để hai phạm trù này liên kết với nhau bởi một dấu gạch nối, dễ dẫn đến cách hiểu tùy tiện, nhận diện không rõ ràng và đánh đồng hai phạm trù này làm một, dẫn đến thực hiện sai vấn đề. Để hạn chế thiệt hại và tình trạng không hợp tác của người bị thu hồi đất, cơ quan có thẩm quyền cần triệt để áp dụng phương pháp xác định giá đất có lợi nhất cho người dân sao cho tiền nhận bồi thường thấp nhất cũng đủ để nhận chuyển nhượng một thửa đất mới với cùng diện tích tại địa phương để sinh sống. Tạo quỹ đất sạch theo qui hoạch, kế hoạch sử dụng đất hàng năm theo hình thức xã hội hóa, chọn nhà đầu tư giải phóng mặt bằng, sau đó thực hiện giao đất, cho thuê đất chủ yếu thông qua hình thức đấu giá, Nhà nước sẽ điều tiết được phần giá trị tăng thêm từ đất không phải do người sử dụng đất tạo ra, tạo nguồn thu để thực hiện bồi thường, hỗ trợ cho người sử dụng đất khi Nhà nước thu hồi đất, bảo đảm hài hòa lợi ích của Nhà nước, của người sử dụng đất và của nhà đầu tư. Nhất thiết dự án thu hồi đất nào cũng phải thành lập đoàn thanh tra, tổ giám sát để PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove the watermark