Luận văn Thạc sĩ Châu Á học: Phong trào đấu tranh đòi quyền tham chính của phụ nữ ở Nhật Bản từ sau chiến tranh thế giới thứ hai (1945) đến nay
2,864
81
112
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------
PHẠM THỊ PHƢƠNG MINH
PHONG TRÀO ĐẤU TRANH ĐÒI QUYỀN THAM CHÍNH
CỦA PHỤ NỮ Ở NHẬT BẢN TỪ SAU CHIẾN TRANH
THẾ GIỚI THỨ HAI (1945) ĐẾN NAY
LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: CHÂU Á HỌC
Mã số: 60310601
Hƣớng dẫn khoa học: TS. Phạm Thị Thu Giang
Hà Nội-2015
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan toàn bộ Luận văn tốt nghiệp với đề tài “Phong trào
đấu tranh đòi quyền tham chính của phụ nữ ở Nhật Bản từ sau chiến tranh
thế giới thứ hai (1945) đến nay” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, thực
hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Phạm Thị Thu Giang.
Mọi trích dẫn trong Luận văn này đều được ghi rõ nguồn đầy đủ và cụ
thể. Nội dung Luận văn này không trùng lặp với bất cứ nội dung luận văn
nào đã công bố.
Tác giả
Phạm Thị Phương Minh
MỤC LỤC
Trang
Phần mở đầu
4
Chương 1 : Tiền đề phong trào tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau
Chiến tranh thế giới thứ hai
15
1.1 Phong trào tham chính của phụ nữ thế giới và Nhật Bản trước
chiến tranh thế giới thứ hai
15
1.1.1 Vị trí chính trị của phụ nữ Nhật trước Chiến tranh thế giới thứ
hai
15
1.1.2 Phong trào đấu tranh giành quyền tham chính của phụ nữ Nhật
Bản trước Chiến tranh thế giới thứ hai
19
1.2 Những biến đổi về chính trị, kinh tế, xã hội Nhật Bản thời kỳ sau
Chiến tranh thế giới thứ hai
27
1.2.1 Những biến đổi về chính trị Nhật Bản thời kỳ sau Chiến tranh
thế giới thứ hai và vấn đề nữ quyền
27
1.2.2 Bối cảnh kinh tế Nhật Bản thời kỳ sau Chiến tranh thế giới thứ
hai và vai trò của nữ giới
32
1.2.3 Bối cảnh xã hội, văn hóa Nhật Bản thời kỳ sau Chiến tranh thế
giới thứ hai và sự cải thiện nhận thức của phụ nữ
36
Chương 2: Sự phát triển của phong trào tham chính phụ nữ Nhật Bản
sau Chiến tranh thế giới thứ 2
42
2.1 Quá trình bước vào nghị trường của phụ nữ Nhật sau chiến tranh
thế giới thứ hai
42
2.1.1 Vai trò của Ichikawa Fusae trong việc thúc đẩy hoạt động tham
chính của phụ nữ Nhật Bản sau chiến tranh
42
2.1.2 Những cải cách về luật bầu cử và sự xuất hiện của các nghị viên
nữ trong chính trường Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai
44
2.2 Hoạt động tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau Chiến tranh thế
giới thứ hai
49
2.2.1 Sự tham gia của phụ nữ Nhật Bản vào hoạt động soạn thảo
Hiến pháp năm 1946
49
2.2.2 Các tổ chức đấu tranh đòi quyền tham chính phụ nữ Nhật Bản
sau Chiến tranh thế giới thứ hai và sự tham gia của phụ nữ vào chính
quyền địa phương
53
Chương 3: Kết quả phong trào tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau
Chiến tranh thế giới thứ hai, bài học kinh nghiệm từ một số quốc gia
và liên hệ với Việt Nam
68
3.1 Kết quả phong trào tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau Chiến
tranh thế giới thứ hai
68
3.1.1 Thành tựu nổi bật trong phong trào tham chính của phụ nữ Nhật
Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai
68
3.1.2 Hạn chế trong phong trào tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau
Chiến tranh thế giới thứ hai
72
3.1.3 Nguyên nhân trọng yếu của những hạn chế trong phong trào
tham chính của phụ nữ Nhật sau Chiến tranh thế giới thứ hai
76
3.2 Trường hợp của Việt Nam
82
3.2.1 Tình hình tham chính của phụ nữ Việt Nam hiện nay
82
3.2.2 Những vấn đề đặt ra về vai trò tham chính của phụ nữ Việt
Nam
85
3.2.3 Sự nỗ lực của Đảng và chính phủ Việt Nam trong việc nâng cao
vị thế chính trị cho phụ nữ
88
Phần kết luận
93
Phần mở đầu
1. Lý do lựa chọn đề tài:
Những năm gần đây nghiên cứu về giới và những tác động của vấn đề này
đối với sự phát triển của mọi mặt trong xã hội đã trở thành đề tài thu hút sự
quan
tâm của không chỉ các nhà khoa học mà cả rất nhiều các nhà hoạch định chính sách
trên thế giới. Tiến trình phát triển xã hội loài người đã chứng minh, bất kỳ sự
phân
biệt đối xử nào về giới cũng đều cản trở tới sự phát triển bền vững và dễ tạo
nên
những xung đột xã hội. Vì vậy, hướng tới mục tiêu bình đẳng giới và nâng cao vị
thế, vai trò phụ nữ, tạo điều kiện cho họ tham gia vào hoạt động chính trị và
công
tác lãnh đạo, quản lý là vấn đề hết sức cần thiết cho sự phát triển xã hội.
Nhật Bản là một cường quốc kinh tế trên thế giới, là quốc gia trong “top”
đầu thế giới về thu nhập bình quân đầu người, các chỉ số phát triển con người
(HDI)…, nhưng một nghịch lý là chỉ số phát triển liên quan đến giới GDI (Gender
related development index) và chỉ số vai trò của giới GEM (the Gender
Empowerment Measure - thường được dùng để đo sự đóng góp của nam giới và nữ
giới trong lĩnh vực hoạt động chính trị và kinh tế) ở Nhật Bản lại thấp hơn
nhiều so
với các chỉ số trên. Điều này phản ánh tình trạng bất bình đẳng giới trong xã
hội
Nhật Bản hiện tại còn rất sâu sắc. , mặc dù ở Nhật quyền bình đẳng nam nữ đã
được quy định trong bản Hiến pháp được ban hành ngày 3 tháng 11 năm 1946.
Theo Hiến pháp này, Nhật Bản phải xây dựng một hệ thống luật pháp và chế độ
không tồn tại bất bình đẳng
1
. Tuy nhiên, xét tại thời điểm tháng 5 năm 2009, có 44
nữ nghị viên trong Hạ nghị viện (chiếm 9,2%) và 44 nữ nghị viên trong Thượng
nghị viện (chiếm 18,2%). Nếu so sánh tỷ lệ này với các nước trên thế giới thì có
thể thấy, Nhật đứng thứ 134 trong số 187 quốc gia. Tháng 12 năm 2012 số nữ Hạ
1
Nguyên văn tiếng Nhật Mục 1, Điều 14, chương 2 Hiến pháp 1946 của Nhật:”Tất cả
các công dân đều bình đẳng
dưới pháp luật, không có sự phân biệt trong mối quan hệ chính trị, kinh tế xã
hội giữa các nhân chủng, tôn giáo, giới
tính và thân phân xã hội.”
nghị viện giảm xuống còn 38 người, chiếm vẻn vẹn 7.9% (Thông tin từ trang chủ
của cục Bình đẳng nam nữ thuộc phủ Nội các Nhật
2
). Bên cạnh đó, tỷ lệ nữ nghị
viên ở các nghị viện địa phương cũng không quá 10%. Tham gia chính trị bên cạnh
việc trúng cử nghị viên, tham gia các vị trí trong bộ máy công quyền, thực hiện
bầu
cử còn có rất nhiều các hình thức hoạt động khác như tiếp xúc với các chính trị
gia,
các nhà chức trách,… Theo các tài liệu, ngoài việc tham gia bỏ phiếu, các hoạt
động tham chính ngoài bầu cử của phụ nữ Nhật ở mức rất thấp.
Sau Chiến tranh thế giới thứ 2, các lực lượng chiếm đóng lấy cơ cấu dân
chủ của Mỹ làm hình mẫu, nên đã biên soạn các đạo luật về phụ nữ ở Nhật tương
tự như các đạo luật của Mỹ. Hiến pháp năm 1947 ở Nhật cấm phân biệt giới tính
trong chính trị, kinh tế, quan hệ xã hội, đồng thời cũng khẳng định các đạo luật
được ban hành trên cơ sở bình đẳng giới tính và tôn trọng nhân phẩm của cá nhân.
Cùng với làn sóng đấu tranh của phụ nữ thế giới, tại Nhật Bản các phong trào đấu
tranh của phụ nữ đòi quyền bình đẳng, khẳng định vị trí của mình trong xã hội
liên
tục diễn ra bằng nhiều hình thức từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Đây là
điều
kiện thuận lợi cho sự phát triển mạnh mẽ và gặt hái nhiều thắng lợi của phong
trào
đấu tranh đòi quyền tham chính của phụ nữ Nhật sau Chiến tranh thế giới thứ hai.
2
http://www.gender.go.jp/about_danjo/whitepaper/h25/gaiyou/html/honpen/b1_s01.html
Là một cường quốc kinh tế lớn hàng đầu thế giới, song gần đây Nhật Bản
được biết đến là một quốc gia có nhiều vấn đề xã hội như tình trạng kết hôn
muộn,
giảm thiểu trẻ em, kết cấu dân số già và tiếp tục bị giá hóa nhanh chóng, dẫn
tới
các yêu cầu bức thiết trong vấn đề phúc lợi xã hội…Những vấn đề này đang được
đặt ra rất gay gắt. Các công trình nghiên cứu đã chỉ ra rất rõ mối liên hệ giữa
tình
trạng bất bình đẳng giới với các vấn đề xã hội nêu trên.
Xây dựng xã hội nam nữ bình đẳng là một trong những nhiệm vụ để thực
hiện chiến lược phát triển bền vững - vấn đề mà cả nhân loại ngày nay đang quan
tâm. Tạo cơ hội cho phụ nữ tham chính là đang góp phần xây dựng xã hội dân chủ
và bình đẳng, hướng tới các mục tiêu thiên niên kỷ mà Liên hợp quốc đã thông
qua.
Do đó, phong trào đấu tranh giành quyền bình đẳng với nam giới, đặc biệt là
quyền
tham chính không chỉ là vấn đề của Nhật Bản mà là của cả thế giới, trong đó có
Việt Nam. Qua việc nghiên cứu về trường hợp Nhật Bản có thể cho ta thấy những
gợi ý, bài học kinh nghiệm cho phong trào tham chính của phụ nữ ở Việt Nam.
Người viết đã quan tâm tìm hiểu vấn đề trên từ năm 2009 và nhiều lần chọn
những vấn đề liên quan đến “giới” và “bình đẳng giới” ở Nhật Bản làm đề tài cho
các bài báo cáo, tiểu luận, luận văn cả bằng tiếng Việt và tiếng Nhật. Khi chọn
đề
tài này, người viết hy vọng với niềm đam mê tìm hiểu về vấn đề “giới” và những
kiến thức đã từng được đọc, được học về đất nước Nhật Bản cùng với sự nỗ lực
của bản thân sẽ có thể có được một luận văn có giá trị lý luận và thực tiễn cao.
2. Mục đích nghiên cứu
“Phong trào tham chính” là một trào lưu đấu tranh có ý nghĩa chủ đạo trong
phong trào phụ nữ Nhật Bản nói riêng và phong trào nữ quyền trên thế giới nói
chung, diễn ra với nhiều hình thức đa dạng, trải qua nhiều giai đoạn với những
đặc
điểm diễn biến và kết quả khác nhau. Với luận văn này, người viết mong muốn thể
hiện được bức tranh khái quát về phong trào đấu tranh tham chính phụ nữ ở Nhật
từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, quá trình bước vào nghị trường, nắm giữ các
vị
trí quan trọng trong bộ máy chính quyền để từ đó tham gia soạn thảo, ban hành
các
chính sách quan trọng, từ đó góp phần quan trọng thúc đẩy quá trình đấu tranh
xây
dựng xã hội bình đẳng ở Nhật. Xem xét những thành tựu và hạn chế của các phong
trào đấu tranh tham chính, tìm hiểu những nguyên nhân khiến phong trào không
tránh khỏi những hạn chế trên cũng là một mục tiêu của luận văn. Sẽ rất thiếu
sót
khi nghiên cứu về phong trào phụ nữ ở Nhật Bản mà không so sánh với Việt Nam
để thấy được những nét tương đồng và khác biệt, đồng thời chỉ ra những bài học
kinh nghiệm của Nhật Bản cho Việt Nam. Do vậy, so sánh và rút ra bài học kinh
nghiệm cho phong trào đấu tranh tham chính của phụ nữ nói riêng, phong trào phụ
nữ ở Việt Nam nói chung cũng là một mục tiêu quan trọng mà người viết đề ra.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thấy được sự phát triển của phong trào đấu tranh giành quyền tham
chính sau Chiến tranh, người viết tìm hiểu về những biến động trong nước, quốc
tế
sau Chiến tranh thế giới thứ hai với ý nghĩa là những nhân tố mới tác động đến
phong trào tham chính của phụ nữ Nhật. Cùng với đó, việc điểm lại sự hình thành
và phát triển của phong trào tham chính của phụ nữ Nhật từ trước Chiến tranh sẽ
giúp thấy được sự kế thừa và phát triển vượt bậc của phong trào sau Chiến tranh.
Sự phát triển phong trào tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau Chiến tranh
thế giới thứ hai biểu hiện trên nhiều lĩnh vực: quá trình bước vào nghị trường,
nắm
các vị trí lãnh đạo trong bộ máy chính quyền từ trung ương đến địa phương, tham
gia Nội các,… - những điều mà trước đó phụ nữ Nhật chưa từng làm được. Tìm
hiểu sự bước chân của phụ nữ vào các lĩnh vực trên để thấy được bức tranh toàn
cảnh trong phong trào tham chính của phụ nữ Nhật sau Chiến tranh thế giới thứ
hai
là nhiệm vụ nghiên cứu quan trọng của Luận văn.
Mặt khác, mặc dù đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ, song so với các
quốc gia khác nhất là các nước phát triển, về toàn cục vị trí chính trị (thể
hiện qua
chỉ số GEM
3
) của phụ nữ Nhật chưa cao. Do vậy, chỉ ra ý nghĩa và đóng góp của
phong trào và đồng thời nhìn nhận những hạn chế, lý giải nguyên nhân trọng yếu
của hạn chế đó là một nhiệm vụ quan trọng. Nhiệm vụ này sẽ được người viết thực
hiện ở Chương 3, cũng là chương cuối của Luận văn.
Cùng với đó, từ nhận thức những thành công hay thất bại trong phong trào
tham chính của phụ nữ Nhật đều có thể trở thành bài học kinh nghiệm đối với Việt
Nam, người viết sẽ dành một phần của Chương 3 để thực hiện nhiệm vụ này để
tăng thêm giá trị thực tiễn cho đề tài nghiên cứu.
3
Là từ viết tắt của Gender Empowerment Measurement, được dùng để đo sự đóng góp
của nam giới và nữ giới trong
lĩnh vực hoạt động chính trị và kinh tế tức là