Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Thái độ của sinh viên Đại học Thể dục Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh đối với giá trị sống

39 * Kỹ năng sống Theo nghĩa chung nhất, “kỹ năng” là khả năng thao tác, thực hiện một hoạt động nào đó. Kỹ năng sống theo Tổ chức y tế thế giới: Kỹ năng sống là năng lực tâm lý xã hội để đáp ứng và đối phó với những yêu cầu và thách thức của cuộc sống hằng ngày. [18, tr.5] * Lối sống Khi nói đến lối sống là nói đến phương thức hoạt động của cá nhân trong cộng đồng người. Phương thức hoạt động ấy được phản ánh, nhận thức thông qua các hoạt động, các quan hệ đa dạng của chủ thể đối với chúng. Rõ ràng, không thể có một lối sống chung cho mọi thời đại, mọi xã hội, vì vậy lối sống phản ánh tính chất, điều kiện lịch sử xã hội, giai cấp. Như vậy, lối sống là phương thức hoạt động đã xác định của con người, bao gồm tất cả những dạng hoạt động sống mà con người đã lựa chọn trong những điều kiện chủ quan và khách quan nhất định [3, tr.32] * Giá trị đạo đức Giá trị đạo đức nằm trong hệ thống giá trị tinh thần, đóng vai trò là một yếu tố cấu thành nên diện mạo của một thời đại, một xã hội, một dân tộc, một nền văn hóa. Xét theo các bình diện khác nhau như bình diện xã hội, bình diện cá nhân có các định nghĩa khác nhau về giá trị sống. Tuy nhiên, có thể hiểu một cách chung nhất: giá trị đạo đức là những tiêu chuẩn lối sống được con người hay nhóm người thừa nhận và áp dụng trong hệ thống hành vi, thái độ của mình một cách có ích đối với các mối quan hệ trong đời sống xã hội, được lương tâm đồng tình và dư luận biểu dương [1, tr.18] 1.2.3. Thái độ của sinh viên đối với giá trị sống 1.2.3.1. Thái độ của sinh viên đối với gi á tr ị sống Hệ thống giá trị sống được sinh viên tiếp thu qua nội dung học tập trong tất cả các môn học ở nhà trường phổ thông trước đây và trường đại học bây giờ. Đặc biệt thông qua các nhân vật lịch sử, các bài học đạo đức… Các hoạt động lao động xã hội, sinh hoạt tập thể…cũng là điều ki ện cho sự phát t riển cá nhân. Qua đó các em hình thành được khái niệm về các giá trị. Hay nói cách khác, nhận thức có sản phẩm là các

40 tri thức về giá trị sống.Tri thức này tồn tại dưới hai dạng. Dạng k inh nghi ệm (tri thức thông thường về cái thiện, cái ác về cách ứng xử đáp ứng các yêu cầu thông thường về chuẩn mực đạo đức, đây là điều kiện khôn g thể thiếu đối với tất cả mọi người để gia nhập vào đời sống xã hội, nó đáp ứng nhu cầu điều chỉnh đạo đức các mối quan hệ của người với người trong cuộc sống) và dạng lý luận (tri thức tồn tại dưới dạng tư tưởng, khái niệm, học thuyết, các phát biểu, các quan điểm…những tri thức này không hình thành tự phát như những tri thức mang tính kinh nghiệm mà nó là kết quả của việc nghiên cứu và học tập nghiêm túc) . Theo các chuyên gia về giáo dục: giá trị sống không phải là tri thức được chuyển tải theo cách thông thường. Giáo dục giá trị sống bằng l ời khuyên, sự thuyết giảng đạo đức… thường không đem lại kết quả. Việc giáo dục giá trị sống chỉ thực sự hiệu quả khi chính bản thân người học được trải nghi ệm cảm xúc thực tế dẫn đến những thay đổi nhận thức, thái độ, hành vi. Tuổi trẻ nói chung và sinh viên nói riêng luôn có nhu cầu muốn khẳng định, muốn được th ể hiện, luôn mong muốn khám phá các năng lực của bản thân và muốn phát huy những năng lực, sở trường của mình về một số lĩnh vực nào đó. Giá trị sống của mỗi người được hình thảnh bởi chính quá trình tìm kiếm, khám phá và trải nghiệm thực tế. Do vậy, người ta đã đề xuất một số biện pháp để nâng cao thái độ về giá trị sống cho tuổi trẻ nói chung và sinh viên nói riêng. Đó là chương trình giáo dục giá trị sống thông qua n hững câu chuyện cảm động, qua những câu hỏi tự vấn chính mình, qua nhận thức lại kinh nghiệm, tương tác và sự tranh luận; thông qua những trải nghiệm thực tế và qua những trải nghiệm của cảm xúc. Các yếu tố lý tưởng, nhận thức, tình cảm, một khi được hình thành và phát t riển sẽ chuyển thành động cơ của hoạt động, đồng thời đó cũng chính là quá trình “tách mình ra khỏi cái tôi”, gọi là quá trình tự ý thức, tạo nên hệ thống thái độ. Trong đó có thái độ đánh giá, bao gồm: đánh giá bản thân, đánh giá thế giới xung quanh: đánh giá cái gì cần cái gì chấp nhận (tức tạo nên thước đo giá trị), cái gì tuân thủ, theo hệ thống chuẩn mực nào, cái gì có ý nghĩa cho hoạt động của mình, cái gì hơn, cái gì

41 kém (t ức tạo nên thang giá trị), sắp xếp các chuẩn mực như thế nào, hoạt động sắp tới theo hướng nào (tức tạo nên việc định hướng giá trị). Như vậy, thái độ của sinh viên đối với các giá trị sống trong đề tài được hiểu là Hệ thống suy nghĩ, tình cảm, cách đánh giá của sinh v iên trước những giá trị sống. Căn cứ vào họ hành động để cải tạo thế giới xung quanh và chính bản th ân mìn h. Cụ thể, thái độ của sinh viên đối với các giá trị sống được biểu hiện thông q ua việc đồng tình hay phản đối, thấy ý nghĩa hay không có ý nghĩa về nội dung của các giá trị này, thông qua phương thức thực hiện những giá trị đó. Khi sinh viên hiểu đúng đắn về các giá trị sống sẽ là cơ sở làm cho họ chấp nhận những giá trị đó như những giá trị đích thực nhằm biến chúng thành những giá trị của bản thân. 1.2.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ đối với giá trị sống của sinh viên a. Yếu tố chủ quan (các yếu tố bên trong) * Đặc điểm tâm lý cá nhân của sinh viên Ở mặt nhận th ức, tính chủ định được phát triển mạnh mẽ ở tất cả các quá trình nhận thức. Tri giác có mục đích đạt tới mức cao. Quan sát trở nên có hệ thống và toàn diện. Quá trình quan sát đã chịu sự điều khiển của hệ thống tín hiệu thứ hai nhiều hơn và không tách rời khỏi tư duy ngôn ngữ. Với sự phát triển mạnh mẽ của tư duy lý luận cùng khối lượng tri thức lớn đã được tiếp thu trong nhà trường, gia đình và xã hội, sinh viên bắt đầu liên kết các tri thức riêng lẻ lại với nhau để tạo nên một biểu tượng chung thế giới quan cho riêng mình. Sự phát triển tự ý thức là đặc điểm nổi bật trong quá trình phát triển nhân cách. Đặc điểm quan trọng trong tự ý thức của thanh niên là tự nhận thức xuất phát từ yêu cầu của cuộc sống và hoạt động, do địa vị mới mẻ của họ. Nội dung của tự ý thức cũng khá phức tạp, các em không chỉ nhận thức về cái tôi của mình trong hiện tại mà còn nhận thức về vị trí của mình trong tương lai. Tuy nhiên, tự nhận thức về bản thân mình bao giờ cũng khó khăn hơn nhận thức về người khác, vậy nên đôi khi thanh niên thường dễ có xu hướng cường điệu khi tự đánh giá bản thân. Do đó, sinh viên rất cần có sự nhận thức chính xác về các giá trị sống phù hợp với bản thân họ.

42 Ở mặt tình cảm, theo B.G.Ananhev và m ột số nhà tâm lý học khá c, tuổi sinh viên là thời kì phát triển tích cực nhất của tình cảm trí tuệ, tình cảm đạo đức và tình cảm thẩm mĩ. Loại tình cảm này mang tính hệ thống và tính bền vững so với các thời kì trước, hơn ai hết sinh viên là người yêu vẻ đẹp thể hiện ở hành vi, phong thái đạo đức cũng như vẻ đẹp thẩm mỹ ở các sự vật hiện tượng. [12] * Các hoạt động cơ bản của sinh viên Học tập là hoạt động chủ đạo của sinh viên. Hoạt động học tập ở bậc đại học mang những nét sắc thái đặc thù hơn các bậc học khác, thể hiện ở tính yêu cầu cao trong phẩm chất và năng lực. Bởi lẽ, nó hướng vào chuẩn bị cho nghề nghiệp chuyên môn trong tương lai. Việc học của sinh viên không chỉ hướng vào lĩnh hội những tri thức sẵn có mà còn bắt đầu bước vào con đường khai phá và hình thành thêm những tri thức mới. Vì vậy, bên cạnh hoạt động học tập, họat động nghiên cứu khoa học là một trong những hoạt động căn bản của sinh viê n. Sinh viên còn là một lực lượng xã hội quan trọng của đất nước. Ngoài học tập và bước đầu nghiên cứu khoa học, sinh viên tham gia các hoạt động khác như chính trị - xã hội, giải trí… Trên thực tế, các chiến dịch tình nguyện mùa hè xanh, công tác từ thiện, các câu lạc bộ thơ văn, hội họa, âm nhạc, khiêu vũ, thể dục thể thao… thu hút sự quan tâm của nhiều sinh viên. Chính sự tham gia phong phú các dạng họat động khác nhau tạo cho sinh viên những nét tâm lý đặc trưng như năng động, sáng tạo, nhiệt tình, bản lĩnh, độc lập… * Sự tự giáo dục Tâm lý học đã chỉ ra rằng, trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách, hoạt động của cá nhân đóng vai trò quyết định. Những kinh nghiệm l ịch sử - xã hội loài người, nền văn hóa xã hội được cá nhân tiếp thu thông qua hoạt động và giáo dục giữ vai trò chủ đạo, yếu tố cá nhân đóng vai trò quyết định, trong đó có sự tự giáo dục của cá nhân. Tự giáo dục là một hiện tượng có tính quy luật của việc ph át triển cá nhân. Do ảnh hưởng của hoàn cảnh sống và của giáo dục, trong quá trình hoạt động ý thức và tự ý thức của con người đã được hình thành. Con người đối chiếu hứng thú và nhu

43 cầu của bản thân với hoàn cảnh và yêu cầu của xã hội, lựa chọn những phương tiện cần thiết của lối sống và cách cư xử. Có thể nhận th ấy sự tự giáo dục có vai trò quan trọng giúp cho cá nhân nhìn nhận ra những ưu điểm để phát huy và hạn chế khuyết điểm để phấn đấu nhằm đạt đến sự hoàn thiện nhất. Một cá nhân có sự phát triển về tự ý thức, t ự đánh giá biết định hướng và điều chỉnh bản thân như thế nào cho có ý nghĩa, họ biết lựa chọn những gì là đúng đắn, phù hợp với chính bản thân và với xã hội. Con người là một thực thể xã hội luôn hoạt động tích cực. Sức mạnh của con người thể hiện ở chỗ bản thân nó có thể uốn nắn mình, phát triển và làm cho mình mỗi ngày một tốt đẹp hơn, tiến bộ hơn. b. Các yếu tố khách quan (yếu tố bên ngoài) * Gia đình Mỗi gia đình là tế bào của xã hội, là môi trường sống, hoạt động và giao tiếp gần nhất của mỗi cá nhân. Gia đình có chức năng nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ và giáo dục với mỗi thành viên, đặc biệt là giáo dục các giá trị truyền thống. Môi trường văn hóa gia đình được tạo dựng trên cơ sở tình thương yêu, đùm bọc lẫn nhau giữa các thành viên ruột thịt trong gia đình. Trong đó, những người con cháu nhận được sự giáo dục, d ạy bảo từ những người lớn trong gia đình, dòng họ. Những suy nghĩ, tình cảm, lối sống của những người lớn trong gia đình ít nhiều cũng có tác động đến con cái, đặc biệt lá trẻ nhỏ. Các giá trị truyền thống mà mỗi người lĩnh hội được phụ thuộc vào địa vị, kinh tế, nghề nghiệp, truyền thống, nếp sống, văn hóa của gia đình và các thành viên trong gia đình. Cũng như những giá trị mà những người có uy tín trong gia đình lựa chọn, như yêu thương, đoàn kết, hi sinh, tin tưởng, chia sẻ…trong gia đình đều tác động đến sự lựa chọn giá trị sống của các thành viên trẻ tuổi. Trong thời buổi kinh tế thị trường hiện nay, khi mà sợi dây huyết thống nối kết các thành viên trong gia đình có phần lỏng lẻo thì điều cần thiết trong mỗi gia đình là xây dựng văn hóa và truyền thống gia đình. Truyền thống gia đình là một động lực, một một sức mạnh tinh thần thôi thúc mỗi cá nhân phải phấn đấu, vững tin khi bước

44 vào đời. Bên cạnh đó, truyền thống gia đình còn có tác dụng bảo vệ và chống lại sự tha hóa của con người trong thời buổi phức tập hiện nay, góp phần không nhỏ trong việc giáo dục các giá trị sống cho thế hệ trẻ. * Nhà trường Bên cạnh sự tác động của gia đình, nhà trường cũng tác động mạnh mẽ đến việc nhận thức và hình thành thái độ về các giá trị sốn g ch o si nh v iên. Trước tiên, nội dung và chương trình học tập là một trong những yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến khả năng nhận thức của sinh viên. Đặc biệt là một số môn đang được dạy ở trường đại học TDTT như nhóm môn kỹ năng mềm, kỹ năng giao tiếp, Đàm phán và thương lượng khách hàng… Phương pháp giảng dạy và thái độ ứng xử của giảng viên cũng có tác dụng củng cố, hình thành nên các giá trị sống cho sinh viên. Một giảng viên giỏi, nhiệt tình trong cuộc sống và làm việc sẽ tác động tích cực đến nhận thức của sinh viên. Bên cạnh đó, sự gương mẫu, uy tín của thầy cô có tác dụng củng có nhận thức, có sức thuyết phục và góp phần hình thành những tình cảm đạo đức, niềm tin, sự kì vọng và ngưỡng mộ nơi sinh viên. Ngoài ra, lối sống của bạn bè, các đợt thực tập nghề nghiệp, các hoạt động giao lưu trong trường cũng có ảnh hưởng nhất định đến thái độ của sinh viên đối với các giá trị sống. Vì vậy, xây d ựng một môi trường học tập lành mạnh, tiên tiến, thân thiện, một bầu không khí cởi mở sẽ có những tác dụng tích cực và hiệu quả đối với sự hình thành những giá trị sống cho sinh viên. * Xã hội Xã hội là môi trường rộng lớn bao quanh cuộc sống của con người. Xã hội tác động đến từng cá nhân thông qua các hoạt động đa dạng như tuyên truyền, vận động, biểu dương cái tốt, phê phán cái xấu, phản đối những hành vi vô đạo đức. Chính vai trò và nhiệm vụ như vậy nên xã hội có tác động rất lớn đến việc điều chỉnh suy nghĩ, hành vi con người. Ngày na y, sự phát triển của khoa học công nghệ, truyền thông, phim ảnh, mạng

45 internet cũng đã ảnh hưởng ít nhiều đến lối sống của sinh viên, cả mặt tích cực và tiêu cực, một phần cũng xuất phát từ tỏ thái độ đối với các giá trị sống. TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 Thái độ của sinh viên là hệ thống suy nghĩ, tình cảm, cách đánh giá của sinh viên trước những giá trị sống. Căn cứ vào họ hành động để cải tạo thế giới xung quanh và chính bản thân mình. Thái độ của sinh viên đối với các giá trị sống trong đề tài được biểu hiện ở 3 mặt: nhận thức – thái độ - hành vi. Các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên đối với các giá trị sống bao gồm: các yếu tố chủ quan ( bản thân sinh viên) và các yếu tố khách quan (tác động từ môi trường gia đình, nhà trường và xã hội)

46 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG THÁI ĐỘ CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC THỂ DỤC THỂ THAO TP. HỒ CHÍ MINH ĐỐI VỚI GIÁ TRỊ SỐNG 2.1. Thể thức nghiên cứu 2.1.1. Khách thể nghiên cứu 2.1.1.1. Đôi nét về trường Đại học Thể dục thể thao TPHCM Tiền thân là Trường Trung học TDTT miền nam, được thành lập ngày 28/01/1976 (Quyết định số 68 của Tổng cục TDTT), đến ngày 26/10/1977 Trường đổi tên thành Trường Trung học TDTT Trung ương II. Đến ngày 18/9/1985 theo Quyết định số 234 của Hội đồng Bộ trưởng, Trường lại một lần nữa được đổi tên thành Trường ĐH TDTT II. Năm 2008, theo Quyết định 149/QĐ - TTg của Thủ tướng Chính Phủ về các đơn vị sự nghiệp trực thuộc Bộ văn hóa, thể thao và du lịch, Trường ĐH TDTT II được đổi tên thành Trường ĐH TDTT Tp. HCM. Hơn 35 năm qua, Trường đã đào tạo 7.751 cán bộ có trình độ thạc sĩ, cử nhân, cao đẳng và Trung cấp TDTT, trong đó có 31 khóa ĐH chính quy; 57 khóa ĐH tại chức. Đồng thời, từ năm 1995 Trường bắt đầu đào tạo cán bộ có trình độ sau đại học, đến nay có 17 khóa đào tạo với 360 thạc sỹ GDH, năm 2013 trường được Bộ GD và ĐT giao nhiệm vụ đào tạo Tiến sỹ khoa học Giáo dục với 2 chuyên ngành GDTC và Huấn luyện thể thao. Ngoài ra, Trường cũng đã đào tạo 1.826 trình độ cao đẳng, chuyên tu và trung cấp TDTT. Liên kết với các đơn vị quốc tế trao đổi kinh nghiệm quản lý, giảng dạy, đào tạo và nghiên cứu khoa học với các trường: Học viện Thể thao Thượng Hải, Đại học Thể thao Thiên Tân, Đại học thể thao Thẩm Dương (Trung Quốc), Đại học TT quốc gia Hàn Quốc, Đại học Tổng hợp Burapha (Thái Lan)...

47 2.1.1.2. Khách thể nghiên cứu Bảng 2.1. Đặc điểm khách thể nghiên cứu Tiêu chí Số lượng Tỉ lệ % Giới tính Nam 138 54,8 Nữ 114 45,2 Khoa đào tạo Giáo dục thể chất 88 34,9 Huấn luyện thể thao 85 33,7 Quản lý thể thao 79 31,3 Trình độ đào tạo Năm đầu 121 48,0 Năm cuối 131 52,0 Nơi ở Cùng gia đình 14 5,6 Phòng trọ 149 59,1 Người quen 25 9,9 Kí túc xá 64 25,4 Học lực Giỏi 3 1,2 Khá 140 55,6 Trung Bình 109 43,3 Bảng khảo sát được tiến hành trên 300 sinh viên ở ba khoa: Giáo dục thể chất, Huấn luyện thể thao và Quản lý thể thao . Tuy nhiên, chúng tôi chỉ thu được 252 phiếu hợp lệ . Có thể mô tả những đặc điểm của khách thể nghiên cứu như sau: - Mẫu khách thể nghiên cứu gồm 252 sinh viên trường Đại học Thể dục thể thao Tp. HCM. Trong đó gồm: 88 (34,9) SV khoa GDTC, 85 (33,7%) SV khoa HLTT và 79 (31,3%) SV khoa QLTT - Về giới tính: Trong số 252 SV được khảo sát có 114 nữ (chiếm 45,2%) c òn lại là 138 nam (chiếm 54,8%), 131 SV học năm thứ ba và năm thứ tư (sinh viên năm cuối chiếm 52%)

48 - Về nơi ở: Chỉ có 14 SV ở cùng gia đình (chiếm 5,6%) còn lại 238 SV ở phòng trọ, KTX hoặc ở cùng người quen (chiếm 94,4%) - Về trình độ đào tạo: Có 121SV năm đầu (chiếm 48%) và 131 SVnăm cuối (chiếm 52%) - Về học lực: Chỉ có 3 SV học lực giỏi (chiếm 1,2%), 140 SV học lực khá (chiếm 55,6%) và 109% SV có học lực trung bình (chiếm 43,3%) Nhìn chung mẫu nghiên cứu được lựa chọn mang tính chất khách q uan, ngẫu nhiên và có thể tin tưởng được trong đề tài. 2.1.2. Mô tả công cụ nghiên cứu Từ mục đích nghiên cứu và cơ sở lý luận chúng tôi xây dựng bảng khảo sát thái độ của SV trường DH TDTT TPHCM đối với các giá trị sống (Xem Phụ lục…). Bảng hỏi gồm có hai phần: Phần một: Các thông tin cá nhân của sinh viên: giới tính, khoa đào tạo, trình độ đào tạo, nơi ở hiện tại. Phần hai: bao gồm 6 câu hỏi khảo sát về các nội dung chính của đề tài, cụ thể: * Câu 1: Mục đích: Tìm hiểu nhận thức của sinh viên về định nghĩa giá trị sống. Dựa trên việc tham khảo tài liệu và thăm dò mở, người nghiên cứu đưa ra 6 quan niệm v ề giá trị sống. Đó là các quan niệm sau: giá trị sống là lí tưởng sống của cá nhân; là đạo lý sống của con người, triết lý sống của mỗi cá nhân, là danh vọng của cải vật chất mà mỗi người mong muốn có được; là kĩ năng sống; là những điều mà mỗi người cho là tốt, quan trọng và cần thiết với bản thân họ; là những giá trị được cá nhân nhận thức là quan trọng, cần thiết, có ý nghĩa đối với bản thân; những giá trị này có khả năng chi phối thái độ, tình cảm, hành vi của người đó trong cuộc sống và được xã hội chấp nhận. Cách tính điểm: là câu hỏi có nhiều lựa chọn, mỗi lựa chọn được thống kê tần số và phần trăm lựa chọn. * Câu 2: Tìm hiểu thái độ của sinh viên về tầm quan trọng của 12 giá trị sống. Người trả lời sẽ chọn 1 trong 3 mức độ: quan trọng, bình thường và không quan trọng