Luận văn Thạc sĩ Sinh học: Xây dựng bản đồ phân vùng sinh thái môi trường đất phục vụ quy hoạch phát triển nuôi tôm càng xanh huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp

đích nông, lâm nghiệp, chuyên dùng , đất ở ngày càng tăng, đất chưa sử dụng giảm. Nó phù hợp với xu thế phát triển kinh tế – xã hội của huyện. Giai đoạn 2002 - 2010: Nhìn chung trong giai đoạn này diện tích đất nông nghiệp và đất chưa sử dụng giảm do chuyển đổi sang mục đích sử dụng khác để bù cho sự tăng diện tích sử dụng đất lâm nghiệp, đất chuyên dùng, đất ở để phù hợp với nhu cầu phát triển chung của huyện.

CHƯƠNG 5: CƠ SỞ VÀ NGUYÊN TẮC ĐỂ PHÂN VÙNG SINH THÁI MÔI TRƯỜNG ĐẤT 5.1. CƠ SỞ PHÂN VÙNG Cơ sở đề xuất phân vùng sinh thái hệ sinh thái môi trường đất nhằm phục vụ quy hoạch nuôi tôm càng xanh cần dựa vào sự phân tích tổng hợp các yếu tố chính đã nêu trong chương 2, 3, 4 nên các vùng được đề xuất sẽ là sự tổ hợp những yếu tố có tính phân bố không gian sau đây.  Chế độ ngập nhấn mạnh hai yếu tố: - Độ ngập sâu. - Thời gian ngập (chế độ ngập ở đây đề cập đến ngập lũ).  Chất lượng nước (độ pH).  Địa hình (cao, trung bình, thấp).  Đất (loại đất).  Yếu tố mưa:Trùng với thời gian ngập lũ vì vậy tiêu chí này cũng được đề cập đến đưa vào tiêu chí để phân vùng đất phục vụ quy hoạch nuôi tôm càng xanh. Lượng mưa chia làm hai mức là dưới và trên 1.500 m m trong năm. Yếu tố thảm thực vật là yếu tố quan trọng vì qua yếu tố này có thể biết được tính phèn trong đất và độ độc cũng như nguồn thức ăn cho tôm. Nhưng mức độ quan trọng lại chưa được xác định rõ trong các mô hình nuôi thủy sản hiện nay. Vì vậy, yếu tố này được xem là những yếu tố để “nhận biết” nhưng chưa định lượng đư ợc mức độ ổn định của các đơn vị vùng phân chia. Việc xác định các phân vị vùng còn được tham khảo với các tài liệu:  Đặc điểm địa mạo  Sông ngòi, kênh rạch đóng vai trò dẫn nước ngọt, phù sa, nguồn thuỷ sinh vào đồng ruộng nâng cao năng suất sinh học của hệ sinh thái. Hầu hết trên địa bàn HTN có chế độ khí hậu ổn định trong năm, nền nhiệt và lượng mưa khá ca o, sự ngập lũ đã chi phối rất mạnh đến việc bố trí đất để nuôi trồng thuỷ sản nói chung tôm càng xanh nói riêng. 5.2.NGUYÊN TẮC CHUNG Việc phân vùng sinh thái hệ sinh thái môi trường đất nhằm phục vụ quy hoạch nuôi tôm càng xanh lấy dữ liêu cơ bản là các loại bản đồ với tỷ lệ 1/25.000 của huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp.  Bản đồ về hiện trạng sử dụng đất của huyện.

 Bản đồ thổ nhưỡng (bản đồ đất) của huyện.  Bản đồ phân bố ngập lũ.  Bản đồ địa hình, địa mạo.  Bản đồ hành chánh. + + + + Hình 5.1: Sơ đồ phân vùng sinh thái môi trường đất phục vụ quy hoạch phát triển nuôi tôm càng xanh HTN  Bản đồ sông rạch.  Bản đồ giao thông. Các yếu tố chọn làm cơ sở phân vùng sẽ đuợc số hoá và mã hoá từng thành phần đặc trưng cho các đối tượng trên từng lớp bản đồ theo các cơ sở dự liệu nêu chương 2, 3, 4 vùng theo sơ đồ hình 5.1. 5.3.YẾU TỐ CƠ SỞ ĐỂ PHÂN VÙNG Việc phân vùng chính là sự tổ hợp các nhóm đặc trưng khác nhau cho từng đối tượng trên các bản đồ dự liệu nền. Chỉ có các yếu tố tạo ra sự phân nhóm rõ ràng của các đối tượng được chọn làm yếu tố cơ sở phân vùng hây các tiêu chí để phâ n vùng. Các yếu tố này được lựa chọn làm tiêu chuẩn phân vùng có đối chiếu với các loại đặc điểm sinh thái chung của tính chất đất trong từng vùng [6, phụ lục]. Từ các dữ liệu nền có 3 đơn vị địa mạo, 9 lọai đất, 3 mức cao độ, 3 mức độ ngập, 5 tiêu chí sau được đưa ra dựa trên các tổ hợp chính của các điều kiện vừa nê u. Các quan điểm này được cụ thể hoá bằng các tiêu chí sau. 5.3.1. Địa hình-địa mạo Kiểu địa hình địa mạo Lọai đất Phân bố ngập lũ Chất lượng nước Sử dụng đất Phân vùng sinh thái MTĐ nuôi TCX

Các khu vực nuôi thủy sản là vùng trũng thấp kèm theo các điều kiện ảnh hưởng của chế độ nước, đất đai.... Sau khi tham khảo đối chiếu tài liệu các đơn vị địa mạo của HTN tổ hợp với các lọai đất kết quả cho thấy rằng, có 3 kiểu địa mạo lớn, 7 kiểu địa mạo nhỏ được nêu trong bảng 5.1 là phù hợp với các điều kiện ngập nước, lọai đất. Bảng 5.1: Yếu tố địa hình, địa mạo sử dụng để phân vùng sinh thái nuôi trồng t hủy sản Số TT Đơn vị địa mạo lớn (Kiểu địa hình) Đơn vị địa mạo nhỏ (Kiểu địa mạo) 1 Đồng lụt (ĐL) Bưng lầy (BL) 2 Đồng lụt (ĐL) Bưng sau đê (BSĐ) 3 Đồng lụt (ĐL) Đồng lụt cao (ĐLC) 4 Đồng lụt (ĐL) Đồng lụt thấp (ĐLT) 5 Trũng lòng sông (TLS) Đê tự nhiên (ĐTN) 6 Trũng lòng sông (TLS) Lòng sông cổ (LSC) 7 Thềm phù sa (TPS) Cao(C) Nguồn: Trích từ browse của bản đồ địa mạo HTN, 2006 (Viện Quy Hoạch Thiết Kế Nông Nghiệp Miền Nam). 5.3.2. Mức độ ngập Khả năng ngập được phân thành 3 mức độ theo độ sâu và thời gian, sau khi phân tích mối liên quan của nó với các yếu tố phân vùng có 3 vùng theo mức độ ngập: Không ngập; Ngập trung bình; Ngập sâu. Bảng 5.2: Yếu tố ngập sử dụng để phân vùng sinh thái môi trường đất phục vụ quy hoạch nuôi tôm càng xanh Mức độ Độ ngập sâu Thời gian ngập 1 Không ngập (mực nước thấp hơn mặt ruộng từ 50 – 100cm) 1  6 tháng

2 Ngập trung bình  150cm  3 tháng 3 Ngập sâu 150 – 250 cm  3 tháng Nguồn: Tổng hợp từ phần 4.2 của chương 4 Sau khi phân tích mối liên quan giữa các yếu tố phân vùng, HTN có 3 mức độ ngập đặc trưng theo độ ngập sâu và theo thời gian là:1-Vùng không ngập, thời gian từ 1 đến 6 tháng ( tháng 1 đến tháng 6); 2- Vùng ngập  150cm, thời gian ngập  3 tháng; 3-Vùng ngập 150 – 250 cm, thời gian  3 tháng. 5.3.3. Thổ nhưỡng HTN có sự hiện diện của 3 loại đất với 9 nhóm đất thể hiện qua bản đồ đất và nó chính là tiêu chí quan trọng nhất được sử dụng để phâ n vùng. Mỗi nhóm đất có sự thích nghi với việc nuôi trồng thuỷ sản khác nhau, đặc biệt là nuôi tôm càng xanh. Độ phèn của đất có 2 lọai: đất phèn nặng và phèn trung bình và nhẹ. Trong đó, đất phèn nặng lại là nhóm đất phèn hoạt động có tầng phèn nông. Đất phèn trung bình bao gồm các loại sau: Đất phèn hoạt động, đất phèn tiềm tàng có tầng sinh phèn sâu và đất phèn có lớp lũ tích dốc tụ trên mặt. Bảng 5.3: Các n hóm đất sử dụng trong nuôi trồng thủy sản Số tt Lọai đất Nhóm đất 1 Đất phù sa Các lọai đất phù sa đã và đang phát triển: - Đất phù sa không được bồi sông Cửu Long -Đất phù sa không được bồi loang lổ sông Cửu Long, đất phù sa có nền phèn 2 Đất xám Đ ất xám điển hình, đất xám loang lổ 3 Đất phèn nhẹ Đ ất phèn tiềm tàng có phủ phù sa (đất phù sa trên nền phèn ), đất phèn hoạt động có lũ tích dốc. 4 Đất phèn trung bình Đ ất phèn họat động có tầng sinh phèn sâu 5 Đất phèn nặng Đ ất phèn họat động có tầng sinh phèn nông, đất phèn tiềm tàng có tầng sinh phèn nông Qua các phần trên đã tổng kết được các vùng đất theo mức độ thích nghi nuôi tôm càng xanh ở HTN (xem bảng 5.4). Bảng 5.4: Các nhóm đất theo mức độ phù hợp cho nuôi tôm càng xanh.

Số tt Tên vùng đất Nhóm đất Tên tiểu v ùng KH nhóm đất 1 Vùng đất thích hợp 1 2 -Vùng sinh thái đất phù sa chưa phân dị -Vùng sinh thái đất phù sa phân dị P Pf 2 Vùng đất thích hợp ít 3 4 -Vùng sinh thái đất xámloang lổ -Vùng sinh thái đất xám điển hình Xf X 3 Vùng đất hạn chế ít do đất chua 5 6 -Vùng sinh thái đất phèn tiềm tàng có phủ phù sa -Vùng sinh thái đất phèn hoạt động có lũ tích dốc Ps Sd 4 Vùng đất hạn chế trung bình do đất khá chua 7 -Vùng sinh thái đất phèn hoạt động sâu Sj 2 5 Vùng đất hạn chế nhiều do đất rất chua 8 9 -Vùng sinh thái đất phèn hoạt động nông -Vùng sinh thái đất đất phèn tiềm tàng nông Sj 1 Sp 1 Đất phù sa, đất xám, đất phèn trung bình và nhẹ phù hợp với nuôi cá nước ngọt và các hình thức canh tác cá-lúa, tôm càng xanh, đất phèn nặng ngập lụt hằng năm cũng phù hợp cho nuôi thuỷ sản mùa lũ. Nếu chỉ dựa vào nhóm đất phân vùng thì hoàn toàn chưa đủ dự kiện để phân vùng phục vụ nuôi tôm càng xanh, do đó cần phải kết hợp với nhiều yếu tố khác. Qua các đặc trưng về các nhóm đất ở HTN cho thấy hầu hết diện tích đất của huyện đều c ó tầng sinh phèn hoặc bị nhiễm phèn. Do đó trong quá trình quy hoạch nuôi tôm càng xanh cơ cấu với vụ lúa đặc biệt coi trọng trong vấn đề ém phèn, rữa phèn để sử dụng đất hợp lý và có kết quả. 5.3.4. Chất lượng môi trường nước nuôi trồng thuỷ sản HTN có các xã ven sông Tiền như: An Hoà, An Long, Phú Ninh, Phú Thành A, Phú Thành B, Phú Thọ thuộc vùng thích nghi nuôi thuỷ sản nước ngọt, các xã còn lại thuộc vùng ít thích nghi cho việc nuôi thuỷ sản (bảng 5.5). N hư vây chất lượng nước toàn HTN chia 2 vùng thích nghi cho việc nuôi thuỷ sản. Hai vùng nước này được biểu thị qua bản đồ hình 5.2. Bảng 5.5: Mức độ thích nghi nước cho việc nuôi thuỷ sản ở HTN

5.3.5. Hệ động, thực vật Độ che phủ thực vật, thành phần loài động thực vật đóng góp vào chu trình thức ăn tự nhiên. Vai trò của lớp phủ thực vật đã tạo độ che bóng, cải thiện vi khí hậu, giảm áp lực chảy tràn do mưa. Yếu tố thảm thực vật đưa vào trong phân vùng mới được chia thành 3 mức: Thảm thực vật đa dạng, thảm thực vật phát triển trung bì nh và thảm thực vật nghèo nàn. Sự đóng góp của hệ động thực vật vào chu trình thức ăn tự nhiên của các loại thủy hải sản ở vùng rừng tràm thì hiện chưa có nghiên cứu nào về vấn đề này. Yếu tố động thực vật mặc dù là quan trọng nhưng trong phạm vi đề tài chưa có dữ liệu để lập thành tiêu chí phân vùng nuôi trồng thủy sản. 5.4. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH MẪU CÁC LOẠI 5.4. 1. Kết quả phân tích mẫu đất, nước Vùng số Mức độ thích nghi Thuộc các địa bàn các xã 1 Vùng thích nghi An Hoà, An Long, Phú Ninh, Phú Thành A, Phú Thành B, Phú Thọ. 2 Vùng ít thích nghi Phú Hiệp, Phú Đức, Phú Cường, Tân Công Sính, TT Tràm Chim.

Bảng 5.6: Kết quả phân tích mẫu đất Bảng 5.7: Kết quả phân tích mẫu nước Số tt Lý lịch mẫu Toạ độ Al 3+ ppm Fe 2+ ppm pH 1:2,5 SO 4 2- % 1 KH 1.1 10 0 4138.4” 105 0 23 22.2” 0.03 0.475 5.19 0.044 2 KH1.2 10 0 3944.28” 105 0 260.6” 0.06 0.072 4.91 0.051 3 KH 1.3 10 0 4128.32” 105 0 2415.12” 0.30 0.442 4.81 0.138 4 KH 2.1 10 0 4718.24” 105 0 2930.48” 2.37 0.325 4.20 0.123 5 KH 2.2 10 0 4255.08” 105 0 3239.48” 3.33 0.310 4.09 0.109 6 KH 2.3 10 0 4231.68” 105 0 3338.48” 4.23 0.454 3.91 0.264 7 KH 3.1 10 0 415.28” 105 0 2720.52” 6.87 0.864 3.51 0.402 8 KH 3.2 10 0 4546.8” 105 0 263.48” 6.15 0.690 3.61 0.622 9 KH 3.3 10 0 4032.52” 105 0 3432.16” 6.90 0.978 3.13 0.983 10 KH 4.1 10 0 410.24” 105 0 309.36” 7.95 0.368 3.22 0.164 11 KH 4.2 10 0 3959.36” 105 0 3556.04” 8.19 0.287 3.08 0.279 12 KH 4.3 10 0 4627.12” 105 0 3835.52” 8.67 0.401 3.14 0.157 13 KH 5.1 10 0 4438.76” 105 0 2758.32” 7.23 0.960 2.68 2.192 14 KH 5.2 10 0 4553.64” 105 0 3611.16” 9.09 0.401 3.10 0.087 15 KH 5.3 10 0 4135.52” 105 0 3458.88” 11.2 0.586 2.94 1.221 Stt Lý lịch mẫu Toạ độ Al 3+ ppm Fe 2+ ppm pH 1:2,5 Nhiệ t độ 0 C 1 KH 1.N1 10 0 3939.2 4” 105 0 2529.28” 0.45 0.19 4 6.70 32 2 KH 1.N2 10 0 4127.6” 105 0 23’2.52” 1.35 0.07 8 6.89 32

Bảng 5.8: Kết quả phân tích mẫu nước trong ao NTTS ở HTN S tt Kí hiệu mẫu Toạ độ Nhiệ t độ ( 0 C) pH SS (mg/l ) DO (mg/l ) BOD 5 (mg/l ) Kết quả phân tích mẫu nước trong a o NTTS vào đầu mùa mưa 1 N11-1 10 0 44’47.7” 105 0 23’17. 7” 29,2 7,6 26 2,7 23 2 N14-1 10 0 40’52.1” 105 0 28’55. 9” 35,1 9,0 142 6,0 65 Kết quả phân tích mẫu nước trong ao NTTS vào đầu mùa lũ 1 N11-1 10 0 44’47.7” 105 0 23’17.7” 29,9 7,3 74 7,1 26 2 N14-1 10 0 40’52.1” 105 0 28’55.9” 31,1 7,4 56 4 18 Kết quả phân tích mẫu nước trong ao NTTS vào đỉnh lũ 1 N11-1 10 0 44’47.7” 105 0 23’17.7” 29,5 7,2 98 7,3 55 2 N14-1 10 0 40’52.1” 105 0 28’55.9” 29,0 7 82 7,9 16 Kết quả phân tích mẫu nước trong ao NTTS vào mùa khô 1 N11-1 10 0 44’47.7” 105 0 23’17.7” 31,7 8,1 36 3,9 39 3 KH 2.N1 10 0 4717.1 6” 105 0 2953.16” 0.45 - 6.96 33 4 KH 2.N2 10 0 4256.8 8” 105 0 3229.4” 0.63 - 3,60 30 5 KH 3.N1 10 0 1044.3 3” 105 0 3122.44” 100.8 0 191. 3 2.60 29 6 KH 3.N2 10 0 412.04” 105 0 2735.28” 2.25 - 6,28 32 7 KH 4.N1 10 0 3939.2 4” 105 0 3357.96” 17.46 0.40 2 3.12 28 8 KH 4.N2 10 0 4620.2 8” 105 0 3819.32” 1.80 - 3.72 28 9 KH 5.N1 10 0 4441.6 4” 105 0 2810.56” 0.54 - 6.00 28 10 KH 5.N2 10 0 4313.0 8” 105 0 3645.36” 1.08 - 3.95 31

2 N14-1 10 0 40’52.1” 105 0 28’55.9” 32,7 7,6 41 2,3 43 Bảng 5.9: Kết quả phân tích mẫu nước sông, kênh HTN S t t Kí hiệu mẫu Toạ độ Nhiệ t độ ( 0 C) pH SS (mg/l ) DO (mg/l ) BOD 5 (mg/l ) Kết quả phân tích mẫu nước sông, kênh vào đầu mùa mưa 1 N10 10 0 44’37.7” 105 0 22’49.2” 30,5 7,8 52 4,0 18 2 N11-2 10 0 44’47.6” 105 0 23’18.8” 30,0 8,0 126 2,8 20 3 N 12 10 0 41’36.5” 105 0 24’04.5” 30,1 7,3 44 2,5 22 4 N13 10 0 41’25.2” 105 0 24’23.2” 29,9 7,5 60 3,0 17 5 N14-2 10 0 40’56.8” 105 0 28’55.7” 31,6 7,5 91 3,8 26 6 N15 10 0 40’51.7” 105 0 29’53.0” 31,4 7,5 66 3,4 19 7 N16 10 0 40’42.3” 105 0 31’00.3” 32,0 7,1 53 4,0 22 Kết quả phân tích mẫu nước sông, kênh vào đầu mùa lũ 1 N10 10 0 44’37.7” 105 0 22’49.2” 27,9 7,7 137 7,0 9,0 2 N11-2 10 0 44’47.6” 105 0 23’18.8” 28,4 7,7 139 6,7 3,7 3 N12 10 0 41’36.5” 105 0 24’04.5” 33,1 7,7 23 6,0 12,3 4 N13 10 0 41’25.2” 105 0 24’23.2” 28,4 7,5 333 7,6 42,0 5 N14-2 10 0 40’56.8” 105 0 28’55.7” 29,1 7,8 165 5,4 1,2 6 N15 10 0 40’51.7” 105 0 29’53.0” 29,1 7,4 136 7,4 31,0 7 N16 10 0 40’42.3” 105 0 31’00.3” 29,6 7,7 155 6,6 3,6 Kết quả phân tích mẫu nước sông, kênh vào đỉnh lũ 1 N10 10 0 44’37.7” 105 0 22’49.2” 29,0 8,7 95 7,4 3,2