Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tác động của những đặc tính công ty đến quản trị vốn luân chuyển ở các công ty phi tài chính niêm yết tại Việt Nam

21 tiền mặt. Điều này cho thấy, việc gia tăng tốc độ tăng trưởng doanh thu sẽ có tác động làm giảm chu kỳ chuyển đổi tiền mặt, quản trị vốn luân chuyển hiệu quả hơn. Như vậy, công ty có tốc độ tăng trưởng doanh thu cao kỳ vọng tạo ra nhiều vốn luân chuyển hơn và quản trị vốn luân chuyển tốt hơn, giả thiết 4 được đề ra như sau: H 4 : Tốc độ tăng trưởng doanh thu có mối quan hệ nghịch biến với CCC. 2.3.5. Tỷ lệ thanh toán hiện thời và tỷ lệ thanh toán nhanh Tỷ lệ thanh toán hiện thời và tỷ lệ thanh toán nhanh là những tỷ số tài chính phổ biến. Tỷ lệ thanh toán hiện thời là tỷ số giữa tài sản ngắn hạn và nợ ngắn hạn. Tỷ lệ thanh toán nhanh tương tự tỷ lệ thanh toán hiện thời, nhưng loại bỏ hàng tồn kho ra khỏi tổng tài sản ngắn hạn. Hai tỷ lệ này được sử dụng như thước đo khả năng thanh toán để quyết định liệu công ty có đủ tài sản ngắn hạn để trang trải những khoản nợ ngắn hạn. Chúng cho thấy tình trạng vốn luân chuyển của công ty tại thời điểm nào đó, ví dụ tại thời điểm phát hành bảng cân đối kế toán. Tuy nhiên, hai thước đo này bị tranh cãi rằng chúng chỉ là mức độ bù đắp của tài sản ngắn hạn cho nợ ngắn hạn và chúng không phản ánh tình hình hoạt động liên tục của công ty (Maness & Zietlow, 2005). Bài nghiên cứu được thực hiện bởi Moss và Stine (1993) báo cáo rằng thời gian chuyển đổi tiền mặt có mối quan hệ đồng biến có ý nghĩa thống kê với tỷ lệ thanh toán hiện thời và tỷ lệ thanh toán nhanh. Công ty với chu kỳ chuyển đổi tiền mặt dài hơn cần dự trữ nhiều tiền mặt hơn cho hoạt động của công ty, điều này khiến tỷ lệ thanh toán hiện thời và tỷ lệ thanh toán nhanh cao hơn (Moss và Stine, 1993). Trong khi đó, hai bài nghiên cứu của Rimo và Panbunyuen (2010), Valipour và cộng sự (2012), chưa có bằng chứng cụ thể về mối quan hệ này. Dựa vào nghiên cứu trước đây, các giả thiết được đề xuất như sau: H 5a : Tỷ lệ thanh toán hiện thời có mối quan hệ đồng biến với CCC. H 5b : Tỷ lệ thanh toán nhanh có mối quan hệ đồng biến với CCC. 2.3.6. Tỷ lệ nợ Tỷ lệ nợ cho thấy tỷ lệ của tổng nợ so với tổng tài sản. Tỷ lệ nợ cao có thể giải thích rằng công ty có nguồn quỹ nội bộ thấp và phải tìm nguồn bên ngoài để tài trợ những hoạt động và công ty này có năng lực kém trong việc tạo ra tiền mặt trong vốn luân chuyển (Jeng-

22 Ren và cộng sự, 2006). Hay nói cách khác, khi công ty có tỷ lệ nợ thấp cho thấy công ty đó có đủ năng lực trong việc quản lý vốn luân chuyển hiệu quả. Kết quả nghiên cứu của Rimo và Panbunyuen (2010), cho thấy mối quan hệ đồng biến giữa tỷ lệ nợ và chu kỳ chuyển đổi tiền mặt nhưng không có ý nghĩa thống kê. Trong khi đó, kết quả nghiên cứu thực nghiệm của Valipour và cộng sự (2012), cung cấp bằng chứng về mối quan hệ đồng biến có ý nghĩa thống kê giữa tỷ lệ nợ và chu kỳ chuyển đổi tiền mặt. Từ đó, giả thiết 6 được thiết lập như sau: H 6 : Tỷ lệ nợ có mối quan hệ đồng biến với CCC. 2.3.7. Yếu tố ngành Phân loại ngành là một trong những nhân tố dùng để tổng quát hóa các công ty. Vì những công ty trong những ngành khác nhau có tính chất hoạt động khác nhau. Bằng cách phân loại công ty theo ngành, kết quả sẽ cho thấy sự khác biệt về ngành đối với quản trị vốn luân chuyển và những nhân tố của nó. Theo Jose và cộng sự (1996), phân loại trong việc đo lường chu kỳ chuyển đổi tiền mặt bởi ảnh hưởng ngành khi những công ty có những sản phẩm khác nhau và thị trường khác nhau. Nghiên cứu này phân loại các công ty thành 7 nhóm: tài nguyên thiên nhiên, xây dựng, sản xuất, dịch vụ, bán lẻ và sỉ, dịch vụ tài chính và những dịch vụ chuyên ngành. Kết quả cho thấy chu kỳ chuyển đổi tiền mặt trung bình thấp nhất trong ngành dịch vụ (103 ngày) và chu kỳ chuyển đổi tiền mặt trung bình cao nhất trong ngành xây dựng (242 ngày). García-Teruel và Martínez-Solano (2007) thực hiện bài nghiên cứu cho những công ty vừa và nhỏ ở Tây Ban Nha bằng cách phân loại công ty thành 8 ngành: nông nghiệp, khai thác mỏ, sản xuất, xây dựng, kinh doanh bán lẻ, kinh doanhh bán sỉ, dịch vụ vận chuyển và công cộng, và dịch vụ. Kết quả cho thấy rằng sản xuất và nông nghiệp là 2 ngành có chu kỳ chuyển đổi tiền mặt trung bình cao nhất nhì là 96 ngày và 95 ngày, dịch vụ vận chuyển và công cộng có chu kỳ chuyển đổi tiền mặt âm (-0,79 ngày). Bên cạnh mục tiêu chính là nghiên cứu tác động của những đặc tính công ty đến quản trị vốn luân chuyển, Rimo và Panbunyuen (2010) cũng tiến hành phân chia các công ty trong

23 mẫu thành các ngành khác nhau: năng lượng, nguyên vật liệu, công nghiệp, tiêu dùng, y tế, công nghệ thông tin, dịch vụ truyền thông. Trong khi hai ngành: công nghệ thông tin và công nghiệp có chu kỳ chuyển đổi tiền mặt cao nhất nhì là 127 ngày và 102 ngày, thì ngành dịch vụ truyền thông lại có kết quả âm (-32 ngày), ngành năng lượng cũng có chu kỳ chuyển đổi tiền mặt thấp, chỉ sau ngành dịch vụ truyền thông (20 ngày). Ngoài ra, từ kết quả hồi quy, Rimo và Panbunyuen còn tìm thấy mối quan hệ đồng biến có ý nghĩa thống kê giữa chu kỳ chuyển đổi tiền mặt và bốn ngành: nguyên vật liệu, công nghiệp, y tế và công nghệ thông tin. Trong bài nghiên cứu thực nghiệm này, tác giả muốn biết công ty Việt Nam hoạt động trong các ngành khác nhau sẽ tác động như thế nào đến việc quản trị vốn luân chuyển. 2.3.8. Yếu tố thời gian Đối với yếu tố thời gian, Rimo và Panbunyuen (2010) nhận thấy chu kỳ chuyển đổi tiền mặt và các thành phần của nó đều tăng lên qua 2 năm nghiên cứu 2007 và 2008. Tuy nhiên, chưa tìm thấy kết quả rõ ràng từ mối quan hệ giữa yếu tố thời gian và việc quản trị vốn luân chuyển.

24 CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng cụ thể là thống kê mô tả, phân tích tương quan và phân tích hồi quy tuyến tính bội được sử dụng để kiểm định mô hình lý thuyết và các giả thiết. Phần mềm xử lý số liệu thống kê PASW 18 (SPSS 18.0) được sử dụng trong phân tích dữ liệu. 3.1. Dữ liệu nghiên cứu Nguồn dữ liệu sử dụng trong bài nghiên cứu này được trích từ các báo cáo tài chính hàng năm của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam gồm: bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và báo cáo lưu chuyển tiền tệ. Cụ thể, dữ liệu liên quan đến các chỉ tiêu tài chính như: tổng tài sản, tài sản ngắn hạn, hàng tồn kho, phải thu khách hàng, trả trước cho người bán, phải trả cho người bán, người mua trả tiền trước, nợ ngắn hạn, nợ dài hạn, doanh thu thuần, giá vốn hàng bán, lợi nhuận thuần và lưu chuyển tiền thuần từ hoạt động kinh doanh. Từ dữ liệu của các chỉ tiêu này, tác giả dùng để tính toán số ngày trung bình khoản phải thu, số ngày trung bình hàng tồn kho, số ngày trung bình khoản phải trả, chu kỳ chuyển đổi tiền mặt, tỷ suất sinh lợi trên tài sản, tốc độ tăng trưởng doanh thu, tỷ lệ thanh toán hiện thời, tỷ lệ thanh toán nhanh, dòng tiền hoạt động (loại trừ tác động quy mô), quy mô công ty và tỷ lệ nợ. Các công ty hoạt động kinh doanh về lĩnh vực tài chính như ngân hàng, các công ty tài chính, bảo hiểm không nằm trong phạm vi nghiên cứu. Hay nói cách khác các công ty trong mẫu thu thập là các công ty phi tài chính. Tính đến 31/12/2011 có tổng cộng 694 cổ phiếu được niêm yết và giao dịch trên HOSE và HNX (Tổng hợp từ http://www.hsx.vn, http://www.hnx.vn) trong đó có trên 120 cổ phiếu hoạt động trong lĩnh vực tài chính. Tác giả sử dụng mẫu nghiên cứu gồm 137 công ty phi tài chính, cụ thể: 76 công ty niêm yết

25 trên HOSE và 61 công ty niêm yết trên HNX trong khoảng thời gian từ năm 2008 đến năm 2011, tạo thành 548 quan sát. 3.2. Giả thiết nghiên cứu Như đã trình bày cụ thể ở chương 2, bài nghiên cứu nhằm kiểm định các giả thiết sau: H 1 : Khả năng sinh lợi có mối quan hệ nghịch biến với CCC. H 2 : Dòng tiền hoạt động có mối quan hệ nghịch biến với CCC. H 3 : Quy mô công ty có mối quan hệ nghịch biến với CCC. H 4 : Tốc độ tăng trưởng doanh thu có mối quan hệ nghịch biến với CCC. H 5a : Tỷ lệ thanh toán hiện thời có mối quan hệ đồng biến với CCC. H 5b : Tỷ lệ thanh toán nhanh có mối quan hệ đồng biến với CCC. H 6 : Tỷ lệ nợ có mối quan hệ đồng biến với CCC. 3.3. Mô hình nghiên cứu Để đánh giá mối quan hệ giữa những đặc tính công ty và quản trị vốn luân chuyển đại diện bằng chu kỳ chuyển đổi tiền mặt, mô hình hồi quy bội được sử dụng để kiểm định các giả thiết. Mô hình tổng quát như sau: CCC = ß 0 + ß 1 ROA + ß 2 OCF + ß 3 SIZE + ß 4 GRO + ß 5 CR + ß 6 QR + ß 7 DEBT + Trong đó: CCC: chu kỳ chuyển đổi tiền mặt ROA: tỷ suất sinh lợi trên tài sản OCF: dòng tiền hoạt động (đã loại trừ tác động quy mô) SIZE: quy mô công ty GRO: tốc độ tăng trưởng doanh thu CR: tỷ lệ thanh toán hiện thời QR: tỷ lệ thanh toán nhanh DEBT: tỷ lệ nợ 3.3.1. Biến phụ thuộc

26 Để điều tra tác động của những đặc tính công ty đến quản trị vốn luân chuyển, chu kỳ chuyển đổi tiền mặt (CCC) được sử dụng là biến phụ thuộc trong bài nghiên cứu. Chu kỳ chuyển đổi tiền mặt là một trong những thước đo về khả năng thanh toán bằng tiền mặt và cũng dùng để đánh giá hiệu quả của quản trị vốn luân chuyển. Công thức tính chu kỳ chuyển đổi tiền mặt: Trong đó: 3.3.2. Biến độc lập Những đặc tính công ty, đã được đề cập và thảo luận ở chương 2, sẽ được sử dụng làm các biến độc lập để đánh giá tác động của các biến này đến quản trị vốn luân chuyển. Ngoài ra, sẽ có thêm các biến giả về yếu tố ngành và yếu tố thời gian. Cụ thể như sau: 3.3.2.1. Khả năng sinh lợi Cùng quan điểm với Rimo và Panbunyuen (2010); Hashem Valipour và cộng sự (2012), tác giả chọn thước đo khả năng sinh lợi là tỷ suất sinh lợi trên tài sản (ROA). ROA giúp đánh giá hiệu quả hoạt động từ việc sử dụng tài sản tạo ra lợi nhuận. Công thức: Chu kỳ chuyển đổi tiền mặt Số ngày trung bình hàng tồn kho Số ngày trung bình khoản phải thu Số ngày trung bình khoản phải trả = + - Hàng tồn kho trung bình Giá vốn hàng bán Số ngày trung bình hàng tồn kho = x 365 Khoản phải thu trung bình Doanh thu thuần Số ngày trung bình khoản phải thu = x 365 Khoản phải trả trung bình Giá vốn hàng bán Số ngày trung bình khoản phải trả = x 365 Lợi nhuận thuần Tổng tài sản ROA = x 100%

27 3.3.2.2. Dòng tiền hoạt động Tác giả lấy số liệu từ chỉ tiêu lưu chuyển tiền thuần từ hoạt động kinh doanh trong báo cáo lưu chuyển tiền tệ, sau đó đem chia cho tổng tài sản nhằm loại trừ tác động của quy mô. Công thức: 3.3.2.3. Quy mô công ty Tổng tài sản được dùng để đo lường quy mô công ty. Giá trị từ việc lấy logarit tự nhiên của tổng tài sản sẽ dùng để đại diện cho quy mô công ty. 3.3.2.4. Tốc độ tăng trưởng doanh thu Tốc độ tăng trưởng doanh thu được đo lường bởi sự thay đổi doanh thu theo năm. Công thức: 3.3.2.5. Tỷ lệ thanh toán hiện thời và tỷ lệ thanh toán nhanh Tỷ lệ thanh toán hiện thời và tỷ lệ thanh toán nhanh được xem là thước đo khả năng thanh toán của vốn luân chuyển tại một thời điểm nào đó. Hai tỷ lệ này được tính bằng cách đem chia tài sản ngắn hạn cho nợ ngắn hạn. Riêng đối với tỷ lệ thanh toán nhanh, trong tài sản ngắn hạn có loại trừ giá trị hàng tồn kho. Công thức: 3.3.2.6. Tỷ lệ nợ (Tài sản ngắn hạn – Hàng tồn kho) Nợ ngắn hạn QR = Tài sản ngắn hạn Nợ ngắn hạn CR = SIZE = Ln (Tổng tài sản) OCF = x 100% Lưu chuyển tiền thuần từ HĐKD Tổng tài sản GRO x 100% = Doanh thu năm nay – Doanh thu năm trước Doanh thu năm trước

28 Tỷ lệ nợ đại diện cho tổng nợ có trong tổng tài sản. Công thức: 3.3.2.7. Yếu tố ngành Để nắm được ảnh hưởng ngành có tác động như thế nào đến quản trị vốn luân chuyển, tác giả tiến hành phân loại các công ty thu thập trong bài nghiên cứu theo những ngành nghề khác nhau thông qua việc sử dụng các biến giả. Sau khi đã loại ngành tài chính ra khỏi phạm vi nghiên cứu, mẫu nghiên cứu của tác giả bao gồm 137 công ty phi tài chính niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam thuộc 7 ngành như sau: Công nghệ thông tin (6 công ty), Công nghiệp (41 công ty), Năng lượng (11 công ty), Dịch vụ (12 công ty), Hàng tiêu dùng (33 công ty), Nguyên vật liệu (26 công ty), Y tế (8 công ty). 3.3.2.8. Yếu tố thời gian Yếu tố về thời gian cũng được đề cập trong bài nghiên cứu với vai trò là biến giả nhằm phản ánh rõ hơn sự khác biệt giữa các kết quả nghiên cứu theo 4 năm khác nhau: 2008, 2009, 2010 và 2011. 3.4. Quy trình phân tích dữ liệu 3.4.1. Thống kê mô tả Bước đầu tiên trong việc phân tích dữ liệu định lượng là thực hiện thống kê mô tả. Thống kê mô tả cho thấy giá trị trung bình, giá trị thấp nhất, giá trị cao nhất và độ lệch chuẩn của các biến nghiên cứu bao gồm chu kỳ chuyển đổi tiền mặt, các thành phần của nó và những đặc tính công ty trong mẫu nghiên cứu . 3.4.2. Phân tích tương quan Trước khi tiến hành phân tích hồi quy tuyến tính bội thì việc xem xét mối tương quan tuyến tính giữa các biến độc lập với biến phụ thuộc và giữa các biến độc lập với nhau là công việc phải làm và hệ số tương quan Pearson trong ma trận hệ số tương quan là phù hợp để xem xét mối tương quan này (Hoàng Trọng và Chu Nguyễn Mộng Ngọc, 2008). Ma trận hệ số tương quan là một ma trận vuông gồm các hệ số tương quan. Tương quan của một biến nào đó với chính nó sẽ có hệ số tương quan là 1 và chúng có thể được thấy trên đường chéo của ma trận. Mỗi biến sẽ xuất hiện hai lần trong ma trận với hệ số tương Tổng nợ Tổng tài sản DEBT = x 100%

29 quan như nhau và đối xứng nhau qua đường chéo của ma trận. Tương quan dương cho thấy khi một biến tăng thì biến kia cũng tăng trong khi đó tương quan âm cho thấy mối quan hệ ngược lại (Rimo và Panbunyuen, 2010). 3.4.3. Phân tích hồi quy Có 2 loại giả thiết trong nghiên cứu định lượng: giả thiết 0 và giả thiết khác 0. Các giả thiết đã được đề cập trong mục 3.2. là các giả thiết khác 0, chúng thể hiện kỳ vọng của tác giả về mối quan hệ giữa những đặc tính công ty và chu kỳ chuyển đổi tiền mặt. Trong khi đó, giả thiết 0 thể hiện điều ngược lại. Tác giả sử dụng các mức ý nghĩa 5%, 1% để quyết định liệu có chấp nhận hay bác bỏ giả thiết 0 với độ tin cậy tương ứng 95% và 99%. Với mức ý nghĩa 5% hoặc 1%, giả thiết 0 sẽ bị bác bỏ và tác giả sẽ kết luận giả thiết khác 0 là đúng với độ tin cậy tương ứng 95% hoặc 99%, hay nói cách khác kết quả phù hợp với kỳ vọng. Ngược lại, nếu mức ý nghĩa lớn hơn 5%, thì không thể bác bỏ giả thiết 0 và không thể kết luận giả thiết khác 0 là đúng (Rimo và Panbunyuen, 2010). Như đã đề cập ở trên, trước tiên tác giả tiến hành kiểm định mối quan hệ giữa những đặc tính công ty và chu kỳ chuyển đổi tiền mặt với mô hình tổng quát: CCC = ß 0 + ß 1 ROA + ß 2 OCF + ß 3 SIZE + ß 4 GRO + ß 5 CR + ß 6 QR + ß 7 DEBT + Sau đó, số ngày trung bình hàng tồn kho (INV), số ngày trung bình khoản phải thu (AR) và số ngày trung bình khoản phải trả (AP) sẽ được thay thế cho chu kỳ chuyển đổi tiền mặt (CCC) trong mô hình để đánh giá mối quan hệ của các thành phần trong chu kỳ chuyển đổi tiền mặt với những đặc tính công ty. Ngoài ra, yếu tố thời gian theo năm và phân loại theo ngành lần lượt được đưa vào mô hình hồi quy với vai trò là các biến giả để có thể đánh giá thêm về ảnh hưởng của các yếu tố này đối với việc quản trị vốn luân chuyển.

30 CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Chương này trình bày kết quả thực nghiệm từ việc phân tích định lượng sử dụng phần mềm PASW 18. Trên cơ sở đó, tác giả tiến hành so sánh, phân tích kết quả với những phát hiện của các bài nghiên cứu đã có. 4.1. Kết quả nghiên cứu 4.1.1. Thống kê mô tả Thống kê mô tả trong bài nghiên cứu này được trình bày theo 3 tiêu chí sau: đầu tiên là thống kê mô tả đối với toàn bộ mẫu, tiếp theo là so sánh từng năm, và cuối cùng là phản ánh giá trị trung bình theo từng ngành. Bảng 4.1. Thống kê mô tả Biến Số quan sát Giá trị nhỏ nhất Giá trị lớn nhất Giá trị trung bình CCC 548 -21.036 665.032 108.130 AR 548 .933 569.774 66.300 INV 548 .008 697.939 89.933 AP 548 .378 384.189 48.103 ROA 548 -34.300 49.950 8.493 GRO 548 -71.302 379.900 28.886 CR 548 .159 22.219 2.316 QR 548 .121 21.951 1.596 OCF 548 -38.232 190.268 6.591 SIZE 548 9.831 16.974 13.150 DEBT 548 2.814 96.436 49.200 Nguồn: PASW Statistic 18, dữ liệu dùng để tính toán lấy từ phụ lục 2. Bảng 4.1 trình bày thống kê mô tả của mẫu 137 công ty với 548 quan sát. Bốn biến đầu tiên được tính theo số ngày. Chu kỳ chuyển đổi tiền mặt (CCC) được dùng làm biến phụ thuộc có giá trị trung bình 108.13 ngày, giá trị nhỏ nhất và lớn nhất lần lượt là -21.036 ngày và 665.032 ngày. Điều này cho thấy phải mất trung bình 108 ngày thì vốn nằm trong